ص: 2

كعبه صورت اگر دور است و ره ناايمن است كعبه معنى بجو اى طالب معنى بيا

گر خليل اللَّه به بطحا كعبه اى بنياد كرددر خراسان كرد ايزد كعبه ديگر بنا

از شرف آن كعبه آمد قبله گاه خاص وعام در صفا اين كعبه آمد سجده گاه اصفيا

از صفا و مروه آن كعبه اجگر دارد شرف از مروت وز صفا اين كعبه دارد صدبها

از منا بازار آن كعبه اگر آراسته است اندر اين كعبه بود بازار حاجات ومنا

از وجود مصطفى گر گشت آن كعبه عزيزيافت اين كعبه شرف از نور چشم مصطفى

خواجه هر دو سرا يعنى امام هشتمين سر جان مرتضى سلطان على موسى الرضا

گوهر درج جلالت ماه برج سلطنت آفتاب اوج عزت شاه فوج اوليا

*** 8

ذات با جود و سجودش بود از ابناى نوح كشتى اش زان يافت بر جودى محل استوا

چون يكى بود از دعا گويان جان او خليل آتش نمرود بر وى گشت باغ دلگشا

*** 30

تا عشق توام بدرقه راه حجاز است اندر حرم وصل دلم محرم راز است

احرام در دوست چو از صدق ببستيم در هر قدمى كعبه صد گونه نياز است

عمريست كه در آتش سوداى تو چون شمع كار دل آشفته من سوز و گداز است

نزديك محبان ره كعبه دو سه گام است كوته نظر است آنكه بگويد كه دراز است

عشقست كه در كسوت هر عاشق و معشوق گه اصل نياز است و گهى مايه ناز است

تا سلطنت عشق شود ظاهر و پيداآفاق پر از قصه گيسوى دراز است

من بنده ندارم هنرى در خور شه ليك از روى كرم شاه جهان بنده نواز است

عشاق نوا چون ز در دوست بيابنددر جان حسين آرزوى عزم حجاز است

ص: 3

*** 57

چو عاشقان حرم كعبه لقا جويندقدم چو سست شود در رهش به سر پويند

براى غسل كه در طوف كعبه مسكون است وجود خويش به خوناب ديده ها شويند

به بوى دوست چو احرام صدق بربندندز خار باديه گلهاى آرزو بويند

خزينه هاى سلاطين به نيم جو نخرندشكستگان كه گدايان درگه اويند

مقام روضه فردوس آرزو نكنندمجردان كه مقيمان خاك آن كويند

به صورت ارچه محبان دوست بسيارندوليك يك صفت و يك حديث و يك رويند

اگر چه همچو حسينند واقف اسرارچو محرمى نبود راز دل نمى گويند

*** 67

عشاق وفا پيشه اگر محرم مائيداز خود به درآئيد و در اين بزم در آئيد

در بزم احد غير يكى راه نداردبا كثرت موهوم در اين بزم ميائيد

تا نقش رخ دوست در آيينه ببينيدزنگار خود از آينه دل بزدائيد

چون صاف شد آيينه زاغيار بدانيدكايينه و هم ناظر و منظور شمائيد

كونين چه جسم است و شما جان مقدس عالم چو طلسم است و شما گنج بقائيد

مستور شد اندر صدف آن گوهر كمياب گوهر بنمايد چو صدف را بگشائيد

در كعبه دل عيد تجلى جمالت اى قوم به حج رفته كجائيد كجائيد

سرگشته در آن باديه تا چند بپوئيدمعشوق همين جاست بيائيد بيائيد

چون مقصد اصلى ز حرم كعبه وصل است غافل ز چنين كعبه مقصود چرائيد

گفتار حسين است ز اسرار خدائى دانيدش اگر واقف اسرار خدائيد

*** 87

امير قافله كوس رحيل زد اى يارچرا ز خواب بطالت نمى شوى بيدار

ص: 4

ميان باديه تو خفته اى و از هر سوبراى غارت عمر تو قاصدان در كار

دلا نگر كه رفيقان هم نفس رفتندتو منقطه ز رفيقان بوادى خونخوار

به شوق بند ز ميقات صدق احرامى كه تا شوى همه عمره ز خويش برخوردار

وقوف در عرفات شريف عرفان كن طواف كعبه حق از سر صفا بگذار

اگر به صدر حرم ره نمى توانى بردنماى سعى كه اندر حريم يابى يار

چرا نمى كنى اى دوست جان خود قربان چو دست داد تو را عيد اكبر از ديدار

بگوى ترك سر و پاى از طريق مكش گرت كشند به زارى و گر كشند به دار

حسين چون سفر راه كعبه در پيش است به هيچ يار مده خاطر و به هيچ ديار

*** 88

از آن خم آر شرابى براى دفع خمارروابود چو تو ساقى و ما چنين مخمور

مثال كعبه و مانند بيت معمور است خرابه دل ما چون به عشق شد معمور

*** 91

سينه خلوتخانه يار است خالى كن ز غيرره مده در كعبه بت را زانكه كعبه نيست دير

چون سليمان با وجود سلطنت درويش باش تا ترا تلقين كند روح القدس اسرار طير

*** 92

بيا كه حاصل عمرم زمان صحبت تست بسان عمر برفتن مكن شتاب امروز

مرا كه كعبه سر كوى تست ممكن نيست ز آستان تو رفتن به هيچ باب امروز

*** 102

اى ناوك بلاى تو را سينه ها هدف در يتيم عشق تو را جان ما صدف

ص: 5

در راه اشتياق تو اى كعبه مرادهر دم هزار قافله دل شده تلف

عالم پر از تجلى حسن و تو وانگهى چندين هزار عاشق جوينده هر طرف

از شوق رو به پيش تو قربان كنند جان عشاق گرد كعبه كويت كشيده صف

من آستين زهر دو جهان برفشانده ام تا آستان عشق تو را كرده ام كنف

در خلوتى كه جلوه گه چون تو يوسفى ست دوشيزدگان عالم غيبى بريده كف

اى دل حجاب تن مطلب زانكه هست حيف درياى پر ز گوهر و محبوب زير كف

گر داغ بندگى تو اى شه برم به خاك همچون حسين بندگى خواجه نجف

از مير و شحنه باك ندارد كسى كه كردهمچون حسين بندگى خواجه نجف

*** 104

عزيزان وفا پيشه مباركباد اين منزل كه مى افزايد از نورش صفاى جان اهل دل

به معنى كعبه جانهاست اين منزلگه عالى براى طوفش از هر سو ببسته قدسيان محمل

ز خاك پاى اين درگه طلب كن دولت اى عاشق كه هست اين آيت رحمت شده بر خاكيان نازل

دلا بيدار شو يكدم كه جان عزم سفر داردچه جاى خواب اين مسكن كه همراهست مستعجل

وداع عمر نزديك و تو خود دورى نه اى آگه رفيقان بار بستند و تو خود بنشسته اى غافل

تو را اين خويشتن بينى سبل شد ديده دل رااگر ديدار مى خواهى زديد خويشتن بگسل

ص: 6

مرا در پيش دلداران بود جان باختن آسان وليكن زيستن يكدم بود بى دوستان مشكل

حسين از يار چون دورى چه عيش از عمر مى جوئى چو رفت آن حاصل عمرت چه سود از عمر بى حاصل

*** 112

ما كه در باديه عشق تو سرگردانيم كعبه كوى تو را قبله دلها دانيم

چشم ما گر همه با ناوك محنت دوزندديده بر دوختن از ديده تو نتوانيم

كوى تو كعبه و ديدار تو عيد اكبركيش ما اين كه در آن عيد تو را قربانيم

عوض كوى تو گر روضه رضوان بدهندهم به خاك سر كوى تو كه ما نستانيم

داغها بر جگر ماست چو لاله ليكن به نسيمى ز وصال تو گل خندانيم

ما گداى در ياريم وليكن چو حسين اندر اقليم وفادارى او سلطانيم

*** 129

تا به سوداى تو از راه دراز آمده ايم ناز ميكن كه به صد گونه نياز آمده ايم

نازنينى تو اگر ناز كنى ميرسدت ما گدايان به نياز از پى ناز آمده ايم

از غمت سوخته و طالب درمان نشده با تو در ساخته و از همه باز آمده ايم

سينه پرداخته از غير ز غيرت آنگاه در حريم حرمت محرم راز آمده ايم

گر بيابيم طواف حرم كعبه رواست كز سر صدق و صفا سوى حجاز آمده ايم

از تو شاهى و ز ما بندگى درگاهت بهر حاجت به در بنده نواز آمده ايم

طاق ابروى تو طاق است به خوبى زان روتا در آن طاق چو زاهد به نماز آمده ايم

باز كن پرده ز رخ زانكه در خانه دل كرده بر غير تو اى دوست فراز آمده ايم

رشته شمع دل از آتش عشقت چو حسين سالها سوخته با سوز و گداز آمده ايم

ص: 7

*** 136

سرگشته در اين باديه تا چند ببوئيم اى كعبه مقصود تو را از كه بجوئيم

ما شيفته باد صبائيم شب و روزباشد كه نسيمى ز رياض تو ببوئيم

گر در حرمت محرم اسرار نباشيم بارى نه بس است اين كه گداى سر كوئيم

در دين وفا سجده ما نيست نمازى تا چهره به خون دل آشفته نشوئيم

بر هستى ما سنگ فنائى بزن اى عشق چون غرقه به حريم چه محتاج سبوئيم

رقص و طرب ما همه از زخم تو باشدكاندر خم چوگان رضاى تو چو گوئيم

ما همچو حسين از غمت آشفته سرشتيم معذور همى دار گر آشفته بگوئيم

*** 146

كعبه مقصود دور است و تو غافل خفته اى خيز و محمل بند چون در جنبش آمد كاروان

قافله بگذشت و تو بانگ درا مى نشنوى زانكه هست از جوش غفلت گوش جان تو گران

*** 181

قاصدان كعبه كوى تو در وادى شوق سندس و استبرق از خار مغيلان يافته

گشته سلطان اقاليم محبت چون حسين هر كه از ديوان عشق دوست فرمان يافته

*** 183

اگر تو عارفى اى دل مكن زين خاندان دورى كه معروف جهان گردى در اسرار خدا دانى

طواف كعبه صورت ميسر گر نمى گرددبيا در كعبه معنى دمى چو فيض ديانى

*** 197

گر عشق ازل بدرقه راه نبودى جانم ز حريم حرم آگاه نبودى

ص: 8

گر طالب حق دامن پيرى نگرفتى شايسته درگاه شهنشاه نبودى

گر طور ز موسى نبدى از اثر عشق سرمست تجلى رخ شاه نبودى

گر كعبه ز احمد نشدى صاحب تشريف تا حشر سزاوار چنين جاه نبودى

گر شاه خلايق نشدى جلوه گر حسن چندين تتق و خيمه و خرگاه نبودى

منصور ز جانبازى خود شوق نكردى گر جذب نهانيش ز درگاه نبودى

گر جان حسين از غم فرقت نشدى ريش هر دم جگرش سوخته از آه نبودى

ص: 9

ص: 10

طواف زايران بينم به گرد قصر تو دايم همانا قصر تو كعبه ست و گرد قصر تو بطحا

ز نسل آدم و حوا نماند اندر جهان شاهى كه پيش تو جبين بر خاك ننهاده ست چون مولا

*** 3

هر كه امروز كرد خدمت اوخدمت او ملك كند فردا

هر كه خالى شد از عنايت اوعالم او را دهد عنان عنا

زايرانرا سراى او حرمست مسند او منا و صدر صفا

هر كه تنها شود ز خدمت اواز همه چيزها شود تنها

*** 66

كسى كه بتكده سومنات خواهد كندبخستگان نكند روزگار خويش هدر

ملك همى بتبه كردن منات شتافت شتاب او هم ازين روى بوده بود مگر

منات و لات و عزى در مكه سه بت بودندز دستبرد بت آراى آن زمان آزر

همه جهان همى آن هر سه بت پرستيدندجز آن كسى كه بدو بود از خداى نظر

دو زان پيمبر بشكست و هر دو را آنروزفكنده بود ستان پيش كعبه پاى سپر

منات را ز ميان كافران بدزديدندبه كشورى دگر انداختند از آن كشور

به جايگاهى كز روزگار آدم بازبر آن زمين ننشست و نرفت جز كافر

*** 67

ز كافران كه شدندى به سومنات به حج همى گسسته نگشتى به ره نفر ز نفر

خداى خوانند آن سنگ را همى شمنان چه بيهده سخنست اين كه خاكشان بر سر

خداى حكم چنان كرده بود كان بت راز جاى بركند آن شهريار دين پرور

ص: 11

بدان نيت كه مر او را به مكه باز بردبكند و اينك با ما همى برد همبر

چوبت بكند از آنجا و مال و زر برداشت به دست خويش به بتخانه در فكند آذر

خدايگان را اندر جهان دو حاجت بودهميشه اين دو همى خواست ز ايزد داور

يكى كه جايگه حج هندوان بكنددگر كه حج كند و بوسه بر دهد به حجر

يكى از آن دو مراد بزرگ حاصل كرددگر بعون خداى بزرگ كرده شمر

خراب كردن بتخانه خرد كار نبودبدانچه كرده بيايد ملك ثواب و ثمر

*** 83

گاه مى خوردن مى تو بر كف معشوق تووقت آسايش بتت را پاى تو اندر كنار

مر مرا در خدمت تو زندگانى باد ديرتا ببينم مر تو را در مكه با اهل و تبار

*** 222

از فراوان طوف سايل گرد قصرت روز و شب قصر تو نشناسد اى خسرو كس از بيت الحرام

بس نيايد تا ز دينار تو چون شداد عادسايل تو خانه را زرين كند ديوار و بام

*** 224

از بركت او دولت تو گشت پديداراز پاى سماعيل پديد آمد زمزم

در چهره او روز بهى بود پديداردر ابر گرانبار پديدار بود نم

*** 226

ثنا خريدن نزديك او چو آب حلال درم نهادن در پيش او چو باده حرام

مديح او شعرا را چو سورة الاخلاص سراى او ادبا را چو كعبة الاسلام

ص: 12

*** 390

همى تا بر جهان فضلست فرزندان آدم راچو بر هر چشمه اى، حيوان و بر هر چاه، زمزم را

همى تا بر خزان باشد بهى نوروز خرم راچو بر خلدى و بر كرباس ديبا را و ملحم را

*** 405

خواجه حجاج آنكه از جمع بزرگان جهان ايزد او را برگزيد و بر جهان سالار كرد

جاودانه خواجه هر خواجه اى حجاج بادبرترين مهتر به كهتر كهترش محتاج باد

عيد همچون حاجيان نوروز را پيش اندرست اينت نوروزى كه عيدش حاجب و خدمتگرست

عيد اگر نوروز را خدمت كند بس كار نيست چاكر نوروز را چون عيد سيصد چاكرست

عيد را زينت ز مال و ملك درويشان بودزينت نوروز هم بارى به نوروز اندرست

بر زمين او را به هر گامى هزاران صورتست بر درخت او را به هر برگى هزاران گوهرست

تيغهاى كوه ازو پر لاله و پر سوسنست مرزهاى باغ ازو پر سنبل و سيسنبرست

پاره هاى سنگ از و چون تخته هاى بسدست تلهاى ريگ از و چون توده هاى عنبرست

كوه از و پر صورتست و دشت از و پر لعبتست باغ از و پر زينتست و راغ ازو پر زيورست

ص: 13

بوستان خواجه را ماند، نماند كز قياس بوستان خواجه سيد بهشت ديگرست

خواجه را سرسبز باد و تن قوى تا برخوردزين همايون بوستان كاين خواجه را اندر خورست

جاودانه خواجه هر خواجه اى حجاج بادبرترين مهتر به كهتر كهترش محتاج باد

ص: 14

ص: 15

*** 110

يارت ز خرد بايد و طاعت به سوى آنك او را نه عديل است و نه فرزند و نه ياراست

اندر حرم آى، اى پسر، ايراك نمازى كان را حرم در كند از مُزد هزار است

بشناس حرم را كه هم اينجا به در توست با باديه و ريگ و مغيلانت چه كار است؟

كم بيش نباشد سخن حجت هرگززيرا سخنش پاك تر از زرّ عيار است

زرّ چون به عيار آمد كم بيش نگيردكم بيش شود زرّى كان باغش و بار است

*** 152

آنها كه چو محراب شريفند و مقدم ديگر به صفا جمله وضيعند و ورااند

حجّاج و كريمان و حكيمان جهانندويشان به ره حكمت قبله ى حكمااند

كعبه ى شرف و علم خفيّات كتاب است ويشان بِه مَثَل كعبه ركن اند و صفااند

زيشان به هر اقليم يكى تند زبانى است گويا به صلاح گُرُهى كز صلحااند

*** 231

اى خوانده بسى علم و جهان گشته سراسر،تو بر زمى و از برت اين چرخ مدور

اين چرخ مدور چه خطر دارد زى توچون بهره خود يافتى از دانش مضمر؟

تا كى تو به تن برخورى از نعمت دنيا؟يك چند به جان از نعم دانش برخور

بى سود بود هر چه خورد مردم در خواب بيدار شناسد مزه منفعت و ضر

خفته چه خبر دارد از چرخ و كواكب؟دادار چه رانده است بر اين گوى مغبِّر؟

اين خاك سيه بيند و آن دايره سبزگه روشن و گه تيره گهى خشك و گهى تر

نعمت همه آن داند كز خاك برآيدبا خاك همان خاك نكو آيد و درخور

با صورت نيكو كه بياميزد با اوبا جبّه سقلاطون با شَعر مطيِّر

با تشنگى و گرسنگى دارد محنت سيرى شمرد خير و همه گرسنگى شر

ص: 16

بيدار شو از خواب خوش، اى خفته چهل سال،بنگر كه ز يارانت نماندند كس ايدر

از خواب و خور انباز تو گشته است بهائم آميزش تو بيشتر است انده كمتر

چيزى كه ستورانت بدان با تو شريكندمنت ننهد بر تو بدان ايزد داور

نعمت نبود آنكه ستوران بخورندش نه ملك بود آنكه به دست آرد قيصر

گر ملك به دست آرى و نعمت بشناسى مرد خرد آنگاه جدا داندت از خر

بنديش كه شد ملك سليمان و سليمان چونان كه سكندر شد با ملك سكندر

امروز چه فرق است از اين ملك بدان ملك اين مرده و آن مرده و املاك مبتّر

بگذشته چه اندوه چه شادى بر دانانا آمده اندوه و گذشته است برابر

انديشه كن از حال براهيم و ز قربان وان عزم براهيم كه بُرَّد ز پسر سر

گر كردى اين عزم كسى ز آزر فكرت نفرين كندى هر كس بر آزر بتگر

گر مست نه اى منشين با مستان يكجاانديشه كن از حال خود امروز نكوتر

انجام تو ايزد به قرآن كرد و صيت بنگر كه شفيع تو كدام است به محشر

قرزند تو امروز بود جاهل و عاصى فردات چه فرياد رسد پيش گروگر؟

يا گرت پدر گير بود مادر ترساخشنودى ايشان بجز آتش چه دهد بر؟

دانى كه خداوند نفرمود بجز حق حق گوى و حق انديش و حق آغاز و حق آور

قفل از دل بردار و قرآن رهبر خود كن تا راه شناسى و گشاده شودت در

ور راه نيابى نه عجب دارم زيراك من چون تو بسى بودم گمراه و محيّر

بگذشته ز هجرت پس سيصد و نود و چاربنهاد مرا مادر بر مركز اغبر

بالنده بى دانش مانند نباتى كز خاك سيه زايد وز آب مقطر

از حال نباتى برسيدم به ستورى يك چند همى بودم چون مرغك بى پر

در حال چهارم اثر مردمى آمدچون ناطقه ره يافت در اين جسم مكدر

پيموده شد از گنبد بر من چهل و دوجويان خرد گشت مرا نفس سخن ور

رسم فلك و گردش ايام و مواليداز دانا بشنيدم و برخواند ز دفتر

ص: 17

چون يافتم از هر كس بهتر تن خود راگفتم «زهمه خلق كسى بايد بهتر:

چون باز ز مرغان و چو اشتر ز بهائم چون نخل ز اشجار و چو ياقوت ز جوهر

چون فرقان از كَتب و چو كعبه ز بناهاچون دل ز تن مردم و خورشيد ز اختر»

ز انديشه غمى گشت مرا جان به تفكرترسنده شد اين نفس مفكر ز مفكر

از شافعى و مالك وز قول حنيفى جستم ره مختار جهان داور رهبر

هر يك به يكى راه دگر كرد اشارت اين سوى ختن خواند مرا آن سوى بربر

چون چون و چرا خواستم و آيت محكم در عجز بپيچيدند، اين كور شد آن كر

يك روز بخواندم ز قرآن آيت بيعت كايزد به قرآن گفت كه «بد دست من از بر»

آن قوم كه در زير شجر بيعت كردندچون جعفر و مقداد و چو سلمان و چو بوذر

گفتم كه «كنون آن شجر و دست چگونه است،آن دست كجا جويم و آن بيعت و محضر؟»

گفتند كه «آنجا نه شجر ماند و نه آن دست كان جمع پراكنده شد آن دست مستّر

آنها همه ياران رسولند و بهشتى مخصوص بدان بيعت و از خلق مخيِّر

گفتم كه «به قرآن در پيداست كه احمدبشير و نذير است و سراج است و منور

ور خواهد كشتن به دهن كافر او راروشن كندش ايزد بر كامه كافر

چون است كه امروز نمانده است از آن قوم؟جز حق نبود قول جهان داور اكبر

ما دست كه گيريم و كجا بيعت يزدان تا همچو مقدم نبود داد مؤخر؟

ما جرم چه كرديم نزاديم بدان وقت؟محروم چرائيم ز پيغمبر و مضطر؟»

رويم چو كل زرد شد از درد جهالت وين سرو به نا وقت بخمّيد چو چنبر

ز انديشه كه خاك است و نبات است و ستوراست بر مردم در عالم اين است محصِّر

امروز كه مخصوص اند اين جان و تن من هم نسخه دهرم من و هم دهر مكدر

دانا به مثل مشك و ز و دانش چون بوى يا هم به مثل كوه و ز و دانش چون زر

چون بوى وزر از مشك جدا گردد وز سنگ بى قدر شود سنگ و شود مشك مزوِّر

اين زر كجا در شود از مشك ازان پس؟خيزم خبرى پرسم از آن درج مخبّر

ص: 18

برخاستم از جاى و سفر پيش گرفتم نز خانم ياد آمد و نز گلشن و منظر

از پارسى و تازى وز هندى وز ترك وز سندى و رومى و ز عبرى همه يكسر

وز فلسفى و مانوى و صابى و دهرى در خواستم اين حاجت و پرسيدم بى مر

از سنگ بسى ساخته ام بستر و بالين وز ابر بسى ساخته ام خيمه و چادر

گاهى به نشيبى شده هم گوشه ماهى گاهى به سر كوهى برتر ز دو پيكر

گاهى به زمينى كه درو آب چو مرمرگاهى به جهانى كه درو خاك چو اخگر

گه دريا گه بالا گه رفتن بى راه گه كوه و گهى ريگ و گهى جوى و گهى جر

گه حبل به گردن بر مانند شتربان گه بار به پشت اندر ماننده استر

پرسنده همى رفتم از اين شهر بدان شهرجوينده همى گشتم از اين بحر بدان بر

گفتند كه «موضوع شريعت نه به عقل است زيرا كه به شمشير شد اسلام مقرّر»

گفتم كه «نماز از چه بر اطفال و مجانين واجب نشود تا نشود عقل مجبّر؟

تقليد نپذيرفتم و حجت ننهفتم زيرا كه نشد حق به تقليد مشهِّر

ايزد چو بخواهد بگشايد در رحمت دشوارى آسان شود و صعب ميسر

روزى برسيدم به در شهرى كان رااجرام فلك بنده بد، افلاك مسخر

شهرى كه همه باغ پر از سرو و پر از گل ديوار زمرد همه و خاك مشجر

صحراش منقّش همه ماننده ديباآبش عسل صافى ماننده كوثر

شهرى كه درو نيست جز از فضل منالى باغى كه درو نيست جز از عقل صنوبر

شهرى كه درو ديبا پوشند حكيمان نه تافته ماده و نه بافته نر

شهرى كه من آنجا برسيدم خردم گفت«اينجا بطلب حاجت و زين منزل مگذر»

رفتم بر دربانش و بگفتم سخن خودگفتا «مبر انده كه شد كانت به گوهر

درياى معين است در اين خاك معانى هم درّ گرانمايه و هم آب مطهِّر

اين چرخ برين است پر از اختر عالى لابل كه بهشت است پر از پيكر دلبر»

رضوانش گمان بردم اين چون بشنيدم از گفتن با معنى و از لفظ چو شكّر

ص: 19

گفتم كه «مرا نفس ضعيف است و نژند است منگر به درشتى تن وين گونه احمر

دارو نخورم هرگز بى حجت و برهان وز درد نينديشم و ننيوشم منكر»

گفتا «مبرانده كه من اينجاى طبيبم بر من بكن آن علت مشروح و مفسر»

از اول و آخرش بپرسيدم آنگاه وز علت تدبير كه هست اصل مدبر

وز جنس بپرسيدم وز صنعت و صورت وز قادر پرسيدم و تقدير مقدر

كاين هر دو جدا نيست يك از ديگر دايم چون شايد تقديم يكى بر دوى ديگر؟

او صانع اين جنبش و جنبش سبب اومحتاج غنى چون بود و مظلم انور؟

وز حال رسولان و رسالت مخالف وز علت تحريم دم و خمر مخمّر

وانگاه بپرسيدم از اركان شريعت كاين پنج نماز از چه سبب گشت مقرّر؟

وز روزه كه فرمودش ماه نهم از سال وز حال زكات درم و زر مدوّر

وز خمس فى و عُشر زمينى كه دهند آب اين از چه مخمّس شد و آن از چه معشِّر؟

وز علت ميراث و تفاوت كه درو هست چون بُرد برادر يكى و نيمى خواهر؟

وز قسمت ارزاق بپرسيدم و گفتم«چون است غمى زاهد و بى رنج ستمگر؟

بينا و قوى چون زيد و آن دگرى بازمكفوف همى زايد و معلول ز مادر؟

يك زاهد رنجور و دگر زاهد بى رنج!يك كافر شادان و دگر كافر غمخور!

ايزد نكند جز كه همه داد، وليكن خرسند نگردد خرد از ديده به مخبر

من روزه همى بينم و گوئى كه شب است اين ور حجت خواهم تو بياهنجى خنجر

گوئى «به فلان جاى يكى سنگ شريف است هر كس كه زيارت كندش سنگ محرّر

آزر به صنم خواند مرا و تو به سنگى امروز مرا پس به حقيقت توى آزر»

دانا كه بگفتمش من اين دست به برزدصد رحمت هر روز بر آن دست و بر آن بر

گفتا «بدهم داورى با حجت و برهان ليكن بنهم مهرى محكم به لبت بر»

ز آفاق و ز انفس دو گوا حاضر كردش برخوردنى و شربت من مرد هنرور

راضى شدم و مهر بكرد آنگه و داروهر روز به تدريج همى داد مزوّر

ص: 20

چون علت زايل شد بگشاد زبانم مانند معصفر شد رخسار مزعفر

از خاك مرا بر فلك آورد جهانداريك برج مرا داد پر از اختر ازهر

چون سنگ بدم، هستم امروز چو ياقوت چون خاك بدم، هستم امروز چو عنبر

دستم به كف دست نبى داد به بيعت زير شجر عالى پر سايه مثمر

دريا بشنيدى كه برون ايد از آتش؟روبه بشنيدى كه شود همچو غضنفر؟

خورشيد تواند كه كند ياقوت از سنگ كز دست طبايع نشو نيز مغيّر؟

ياقوت منم اينك و خورشيد من آن كس كز نور وى اين عالم تارى شود انور

از رشك همى نام نگويمش در اين شعرگويم كه «خليلى است كه ش افلاطون چاكر

استاد طبيب است و مؤيّد ز خداوندبل كز حكم و عِلم مثال است و مصوّر»

آباد بر آن شهر كه وى باشد دربانش آباد بر آن كشتى كو باشد لنگر

اى معنى را نظم سخن سنج تو ميزان،اى حكمت را بر تو كه نثرى است مسطّر،

اى خيل ادب صف زده اندر خطب تو،اى علم زده بر در فضل تو معسكر

خواهم كه ز من بنده مطواع سلامى پوينده و پاينده چو يك ورد مقمّر

زاينده و باينده چو افلاك و طبايع تابنده و رخشنده چو خورشيد و چو اختر

چون قطره چكيده ز بر نرگس و شمشادچون باد وزيده ز بر سوسن و عبهر

چون وصل نكورويان مطبوع و دل انگيزچون لفظ خردمندان مشروح و مفسّر

پرفايده و نعمت چون ابر به نوروزكز كوه فرو آيد چون مشك معطر

وافى و مبارك چو دم عيسى مريم عالّى و بياراسته چون گنبد اخضر

زى خازن علم و حكم و خانه معموربا نام بزرگ آن كه بدو دهر معمّر

زى طالع سعد و در اقبال خدائى فخر بشر و بر سر عالم همه افسر

مانند و جگر گوشه جد و پدر خويش در صدر چو پيغمبر و در حرب چو حيدر

بر مركبش از طلعت او دهر مقمِّروز مركب او خاك زمين جمله معنبر

بر نام خداوند بر اين وصف سلامى در مجلس برخواند ابو يعقوب ازبر

ص: 21

وانگاه بر آن كس كه مرا كرده است آزاداستاد و طبيب من ومايه ى خرد و فر

اى صورت علم و تن فضل و دل حكمت اى فايده مردمى و مفخر مفخر

در پيش تو استاده بر اين جامه پشمين اين كالبد لاغر با گونه اصفر

حقا كه بجز دست تو بر لب ننهادم چون بر حجرالاسود و بر خاك پيمبر

شش سال ببودم بَرِممثول مبارك شش سال نشستم به در كعبه مجاور

هر جا كه بوم تا بزيم من گه و بيگاه در شكر تو دارم قلم و دفتر و محبر

تا عرعر از باد نوان است همى بادحضرت به تو آراسته چون باغ به عرعر

*** 255

اى بسته خود كرده دل خلق به ناموس ز انديشه تو را رفته به هر جانب جاسوس

اثبات يقين تو به معقول چه سود است،چون نيست يقين نفى گمان تو به محسوس؟

تا چند سخن گوئى از حق و حقيقت؟آب حيَوان جوئى در چشمه مطموس!

گر راى تو كفر است مكن پيدا ايمان ور جاى تو دير است مزن پنهان ناقوس

اى آنكه همه رزقى در فعل چو روباه،وى آنكه همه رنگى در وصف چو طاووس،

تا كى روى آخر ز پى حج به زيارت از طوس سوى مكه، وز مكه سوى طوس؟

چون نيست زكان علت مقصود، پس اى دوست چه مكه و چه كعبه و چه طوس و چه طرطوس

*** 289

اى بسر برده خيره عمر طويل همه بر قال قال و گفتن قيل

خبر آرى كه اين روايت كردجعفر از اسعد و سعد از اسمعيل

كه پسر بود دو مر آدم رامِه قابيل و كهترش هابيل

مر كهين را خداى ما بگزيدتا بكشتش بدين حسد قابيل

اندر اين قصه نفع و فايده چيست؟بنماى آن و بفگن اين تطويل

ص: 22

گر مراد تو زين سخن قصه است نيست اين قصه سخت و خوب و نبيل

چون نخواهى حديث دعد و رباب يا حديث بُثَينه و انِ جميل؟

كان ازين خوشتر است، داده بده خشم يك سو فگن بيار دليل

ور ندانى تو يار قابيلى مانده جاويد در عذاب و بيل

نيست آگاهيت كه پر مثل است اى خردمند سر بسر تنزيل

كعبه رامى كه خواست كرد خراب؟سورة الفيل را بده تفصيل

گر ندانى كه اين مثل بركيست بروى بر طريق ملعون پيل

نيست تنزيل سوى عقل مگرآب در زير كاه بى تأويل

اندر افتى به چاه نادانى چون نيابى به سوى علم سبيل

هيچ مردم مگر به نادانى بر سر خويش كى زند سجّيل؟

هيچ كس ديده اى كه گفت «منم عدوى جبرئيل و ميكائيل»؟

يا چه گوئى سراى پيغمبرجز به بى دانشى فروخت عقيل؟

بفگن از پشت خويش جهل و بدانك جهل بارى است سخت زشت و ثقيل

دل و همت بلند و روشن كن روى روشن چه سود و قد چو ميل؟

چون نياموختى چه دانى گفت؟چيز برنايد از تهى زنبيل

كردى از بر قرآن و پيش اديب نحو سعدان نخوانده، صرف خليل

وانگهى «قال قال حد ثنا»گفته اى صد هزار بر تقليل

چه به كار اينت؟ چون ز مشكل هاآگهى نيستت كثير و قليل

تا نرفتى به حج نه اى حاجى گر چه كردى سلب كبود به نيل

تن به علم و عمل فريشته كن نام چه صالح و چه اسمعيل

تره و سركه هست و نانت نيست قامتت كوته است و جامه طويل

آب و قنديل هست با تو وليك روغنت هيچ نيست در قنديل

لاجرم چونت مرد پيش آيدزو ببايدت جست ميل به ميل

ص: 23

از تو زايل نگشت علت جهل چون طبيبيت كرد عزرائيل

با سبكسار كس مكن صحبت تا نمانى حقير و خوار و ذليل

ز استر و محملت فرود افتى اى پسر، چون سبك بُوَدت عديل

مگزين چيز بر سخا كه ثناماهى است و سخا برو نشپيل

دود دوزخ نبيند ايچ سخى بوى جنت نيابد ايچ بخيل

جز كه در كار دين و جستن علم در همه كارها مكن تعجيل

چون بود بر حرام وقف تنت يا بود بر هجا زبانت سبيل

به همه عمر مر تو را نبودجز كه ديو لعين نديم و وكيل

ذوالجلال از تو هيچ راضى نيست چند جوئى رضاى مير جليل؟

بنكوهى جهود و ترسا راتو چه دارى بر اين دو تن تفضيل؟

چون ندانى كه فضل قرآن چيست پس چه فرقان تو را و چه انجيل

سيل مرگ از فراز قصد تو كردخيز، برخيز از مهول مسيل

كرده اى هيچ توشه اى راه را؟نيك بنگر يكى به راى اصيل

بنگر آن هول روز را كه كندهول او كوه را كثيب مهيل

بد بدل شد به نيكت ار نكنى مر گزيده ى خداى را تبديل

وز جهان علم دين برى و سخاحكمت و پند ماند از تو بديل

شعر حجت بديل حجت دارپر ز معنى خوب و لفظ جزيل

*** 307

حاجيان آمدند با تعظيم شاكر از رحمت خداى رحيم

جسته از محنت و بلاى حجازرَسته از دوزخ و عذاب اليم

آمده سوى مكّه از عرفات زده لبّيك عمره از تنعيم

يافته حجّ و كرده عمره تمام بازگشته به سوى خانه سليم

ص: 24

من شدم ساعتى به استقبال پاى كردم برون ز حدّ گليم

مر مرا در ميان قافله بوددوستى مخلص و عزيز و كريم

گفتم او را «بگو كه چون رستى زين سفركردن به رنج و به بيم

تا ز تو بازمانده ام جاويدفكرتم را ندامت است نديم

شاد گشتم بدانكه كردى حج چون تو كس نيست اندر اين اقليم

باز گو تا چگونه داشته اى حرمت آن بزرگوار حريم:

چون همى خواستى گرفت احرام چه نيت كردى اندر آن تحريم؟

جمله بر خود حرام كرده بدى هر چه مادون كردگار قديم؟»

گفت «نى» گفتمش «زدى لبّيك از سر علم و از سر تعظيم

مى شنيدى نداى حقّ و، جواب باز دادى چنانكه داد كليم؟»

گفت «نى» گفتمش «چو در عرفات ايستادىّ و يافتى تقديم

عارف حق شدىّ و منكرخويش به تو از معرفت رسيد نسيم؟»

گفت «نى» گفتمش «چو مى كُشتى گوسفند از پى يسير و يتيم

قرب خود ديدى اول و كردى قتل و قربان نفس شوم لئيم؟»

گفت «نى» گفتمش «چو مى رفتى در حرم همچو اهل كهف و رقيم

ايمن از شرّ نفس خود بودى وز غم فرقت و عذاب جحيم؟»

گفت «نى» گفتمش «چو سنگ جمارهمى انداختى به ديو رجيم

از خود انداختى برون يكسرهمه عادات و فعلهاى ذميم؟»

گفت «نى «گفتمش «چو گشتى تومطلع بر مقام ابراهيم

كردى از صدق و اعتقاد و يقين خويشى خويش را به حق تسليم؟»

گفت «نى» گفتمش «به وقت طواف كه دويدى به هروله چو ظليم

از طواف همه ملائكتان ياد كردى به گرد عرش عظيم؟»

گفت «نى» گفتمش «چو كردى سعى از صفا سوى مروه بر تقسيم

ص: 25

ديدى اندر صفاى خود كونين شد دلت فارغ از جحيم و نعيم؟»

گفت «نى» گفتمش «چو گشتى بازمانده از هجر كعبه بر دل ريم

كردى آنجا به گور مر خود راهمچنانى كنون كه گشته رميم؟»

گفت «از اين باب هر چه گفتى تومن ندانسته ام صحيح و سقيم»

گفتم «اى دوست پس نكردى حج نشدى در مقام محو مقيم

رفته اى مكّه ديده، آمده بازمحنت باديه خريده به سيم

گر تو خواهى كه حج كنى، پس از اين اين چنين كن كه كردمت تعليم»

*** 317

به پيغمبر عرب يكسر مشرّف گشت بر مردم ز ترك و روم و روس و هندوسند و گيلى و ديلم

اگر فضل رسول از ركن و زمزم جمله برخيزديكى سنگى بود ركن و يكى شوراب چَه زمزم

*** 326

اى شسته سر و روى باب زمزم حج كرده چو مردان و گشته بى غم

افزون ز چهل سال جهد كردى دادى كم و خود هيچ نستدى كم

بسيار بدين و بدان به حيلت كرباس بدادى به نرخ مُبرم

تا پاك شد اكنون ز تو گناهان منديش به دانگى كنون ز عالم

افسوس نيايد تو را از اين كاربر خويشتن اين رازها مَفَرخم

زين سود نبينم تو را وليكن ايمن نه اى اى خر ز بيم بيرم

از درد جراحت رهد كسى كواز سركه نهد وز شخار مرهم؟

كم بيشك پيمانه و ترازوى هرگز نشود پاك ز آب زمزم

برخويشتن ار تو بپوشى آن راآن نيست بسوى خداى مبهم

از باد فراز آمد و به دم شدآن مال حرامى چه باد و چه دم

ص: 26

زين كار كه كردى برون زده سنى بر خويشتن، اى خر، ستون پشكم

بيدار شو از خواب جهل و بر خوان ياسين و به جان و به تن فرو دم

بفريفت تو را ديو تا گليمى بفروختت، اى خر به نرخ مُلحم

گوئى كه به سور اندرم، وليكن از دور بماند به سور ماتم

در شور ستانت چنان گمان است كان ميوه ستان است و باغ و خرم

از سيم طرارى مشو به مكه ماميز چنين زهر و شهد برهم

بر راه به دين اندرون برد راست زين خم چه جهى بيهده بدان خم؟

گر ز آدمى، اى پور، توبه بايدكردن ز گناهانت همچو آدم

گر رنجه اى از آفتاب عصيان از توبه درون شو به زير طارم

گر رحمت و نعمت چريد خواهى از علم چر امروز و بر عمل چم

مر تخم عمل را به نم نه از علم زيرا كه نرويدت تخم بى نم

آويخته از آسمان هفتم اينجا رسنى هست سخت محكم

آن را نتوانى تو ديد هرگزبا خاطر تاريك و چشم يرتم

شو دست بدو در زن و جدا شوزين گم ره كاروان و بى شبان رم

علم است مجسّم، نديد هرگزكس علم به عالم جز از مجسّم

آيد به دلم كز خدا امين است بر حكمت لقمان و ملكت جم

مهمان و جراخوار قصر اويندبا قيصر و خاقان امير ديلم

در حشر مكرّم بود كسى كوگشته است به اكرام او مكرّم

بر خلق مقدّم شد او به حكمت با حكمت نيكو بود مقدّم

اين دهر همه پشت و ملك او روى اين خلق صَفَر جمله و او محرّم

زو يافت جهان قدر و قيمت ايراك او شهره نگين است و دهر خاتم

او داد مرا بر رمه شبانى زين مى نروم با رمه رمارم

اى تشنه تو را من رهى نمودم،گر مست نه اى سخت، زى لب يم

ص: 27

گر تو بپذيرى زمن نصيحت از چاه برآئى به چرخ اعظم

*** 349

حرم آل رسول است تو را جاى كه هيچ ديو را راه نبوه است در اين شهره حريم

سخن حجت بر وجه ملامت مشنوتا نمانى به قيامت خزى و خوار و مليم

*** 380

كعبه جان خلق پيكر اوست حكمت ايزدى درو مهمان

گرد او گر طواف خواهى كردجان بشوى از پليدى عصيان

*** 462

همى دشوارت آيد كرد طاعت كه بس خوش خواره و باكبر و نازى

ره مكه همى خواهى بريدن كه با زادىّ و با مال و جهازى

مگر كاندر بهشت آئى به حيلت بدين اندوه تن را چون گدازى؟

گر اين فاسد گمانت راست بودى بهشتى كس نبودى جز حجازى

*** 486

اين گفت «اگر به خانه مكه درون شوى ايمن شوى از آتش اگر چند مجرمى»

وان گفت كه «ت زقول شهادت عفو كنندگر تو گناه كارترين خلق عالمى»

رفتن به سوى خانه مكه است آرزوت زانديشه دراز نشسته به ماتمى

وز بيم تشنگىّ قيامت به روز و شب در آرزوى قطر گكى آب زمزمى

ص: 28

ص: 29

*** 23

تا بيابد حاجى و غازى همى اندر دو اصل در مناسك حكم حج وندر سير حكم غزا

از چنين اركانها چون حاجيان بادت ثواب وز چنين انصافها چون غازيان بادت جزا

باد شام حاسدت تا روز عقبى بى صباح باد صبح ناصحت چون روز محشر بى مسا

بادى اندر دولت و اقبال تا باشد همى از ثنا و شكر و مدح تو سنائى راسنا

*** 45

اى مرا ممدوح و مادح وى مرا پير و مراداى مرا قاضى و مقضى وى مرا خصم و گوا

گرد تو گردم همى زيرا مرا هنگام سعى از مروّت وز صفا هم مروه اى و هم صفا

*** 62

ز آنچنان سيرت چنين معنى هميزايد بلى ز آسمان چون نوش بارد، نوش باشد نوشبا

تا بيابى گر بجوئى از براى حج و غزودر مناسك حكم حج و در سير حكم غزا

از چنين انصافها چون غازيان بادت ثواب وز چنان كردارها چون حاجيان بادت جزا

اخترت بادا منير و طالعت بادا قوى رتبتت بادا بلند و حاجتت بادا روا

*** 104

آنچه در صدر است در لؤلؤش كس مى ننگردمن برون چون لوليان (1) 1 بر آستان چون خوانمت

چون توئى سود حقيقى ديگران سوداى محض پس چو مشتى خس براى سوزيان (2) 2 چون خوانمت

ص: 30

علم تو خود بام عقل و كعبه نفسست و طبع من چو حج كولان بزير ناودان چون خوانمت

اين و آن باشد اشارت سوى اجسام كثيف تو لطيفى در عبارت اين و آن چون خوانمت

*** 149

قاريان زالحان ناخوش نظم قرآن برده اندصو ترا در قول همچون زير مزمر كرده اند

در مناسك از گدائى حاجيان حج فروش خيمهاى ظالمان را ركن و مشعر كرده اند

مالداران توانگر كيسه درويش دل در جفا، درويش را از غم توانگر كرده اند

سر ز كبر و بخل بر گردون اخضر برده اندمال خود بر سايلان كبريت احمر كرده اند

*** 186

در رجب خود روزه دار و «قل هو اللَّه» خوان بوددر صفر خوان تبت و در چارشنبه روزه دار

چند از اين رمز و اشارت راه بايد رفت راه چند ازين رنگ و عبارت كار بايد كرد كار

همرهان با كوه كوهانان بحج رفتند و كردرسته از ميقات و حرم و جسته از سعى و جمار

تو هنوز از راه رعنائى ز بهر لاشه گاه در نقش هويدى (1) 3 گاه در رنگ مهار

*** 195

كز حشمت و جاه تو همى بيش نيايدنور قمر و شمس بدرگاه تو بى يار

ص: 31

خود ديده كنان (1) 4 جمله مى آيند سوى توديدار ترا از دل و جان گشته خريدار

تو كعبه مائى و بيك جاى بياساى اين رفتن هر جاى بهر بيهده بگذار

زوّار سوى خانه كعبه شود از طمع هرگز نشود كعبه سوى خانه زوار

*** 210

اى برآورده ز راه قدرت و تقدير و قهرزخم حكم لااباليت از همه جانها دمار

عالمى در باديه قهر تو سرگردان شدندتا كه يابد بر در كعبه قبولت برّ بار

هر كجا حكم تو آمد پاى بند آورد جبرهر كجا قهر تو آمد سر فرو برد اختيار

يارب ار فانى كنى ما را بتيغ دوستى مر فرشته مرگ را با ما نباشد هيچكار

مهر ذات تست الهى دوستانرا اعتقادياد فضل تست الهى غمكشانرا غمگسار

دست مايه بندگانت گنج خانه فضل تست كيسه اميد از آن دوزد همى اميدوار

آب و گل را زهره مهر تو كى بودى اگرهم ز لطف خود نكردى در ازلشان بختيار

دوستان حضرتت را تا تو شان ساقى بوى هست يكسان نزد ايشان نوش نحل و زهر مار

*** 226

نفس تا رنجور دارى چاكر درگاه تست باز چون ميريش دادى گم كند چون تو هزار

دل گرفت احرام در بيت الحرام آب ونان هم دل اندر محرم خلوت سراى شهريار

تا نشد خاص الخواص او دل اندر صدر شاه كى شدند او را مطيع اندر بيابان شير و مار

گر چه اندر كعبه اى بيدار باش و تيزروور چه در بتخانه اى هشيار باش و پى فشار

*** 388

روحى فداك اى محتشم، لبيك لبيك ايصنم اى رأى تو شمس الضحى، وى روى تو بدر الظلم

مايه ده آدم توئى، ميوه دل مريم توئى همشهرى زمزم توئى، ياقبلة اللَّه فى العجم

دانى كه از بيت اللهى، شيرى بگويا روبهى در حضرت شاهنشهى، بوالقاسمى يا بوالحكم

نى نى پيت فرّخ بود، خلقت شكر پاسخ بودآن را كه چونان رخ نبود حديثش بيش و كم

ايجان جانها روى تو، آشوب دلها موى تووندر خم گيسوى تو، پنهان هزاران صبحدم

رو رو كه از چشم و دهان، خواهى عيان خواهى نهان خلق جهان را در جهان، هم كعبه اى و هم صنم

*** 391

اى چرخ را رفعت ز تو، ايملك را دولت ز توايخلد را تهمت ز تو، قلب است بى نامت درم

در كعبه مردان بوده اند، كز دل وفا افزوده انددر كوى صدق آسوده اند، محرم توئى اندر حرم

*** 412

گاه رزم آمد بيا تا عزم زى ميدان كنيم مرد عشق آمد بيا تا گرد او جولان كنيم

چنگ در فتراك آن معشوق عاشق كش زنيم پس لگام نيستى را بر سر فرسان كنيم

گر بر آيد خط توقيعش برين منشور ماما زديده بر خط منشور دُرافشان كنيم

وز خيال چهره غمّاز رنگ آميز اوپس برسم حاجيان گه طوف و گه قربان كنيم

ننگ اين مسجد پرستان را در ديگر زنيم چونكه مسجد لافگه شد قبله را ويران كنيم

ملك دين را گر بگيرد لشگر ديو سپيدما همه نسبت بزور رستم دستان كنيم

*** 414

در اشتياق كعبه و راه حج گويد

(قال فى مجالسة اهل الحق

گاه آن آمد كه با مردان سوى ميدان شويم يك ره از ايوان برون آئيم و بر كيوان شويم

راه بگذاريم و قصد حضرت عالى كنيم خانه پردازيم و سوى خانه يزدان شويم

ص: 32

ص: 33

ص: 34

طبل جانبازى فرو كوبيم در ميدان دل بى زن و فرزند و بى خان و سر و سامان شويم

گاه با بار مذلت گرد اين مسجد دويم گاه با رخت غريبى نزد آن ويران شويم

گاه در صحن بيابان با خران همره بويم گاه در كنج خرابى باسگان هم خوان شويم

گاه چون بى دولتان از خاك و خس بستر كنيم گاه چون ارباب دولت نقش شادروان شويم

گاه از ذلّ غريبى بار هر ناكس كشيم گاه در حال ضرورت يار هر نادان شويم

گاه بر فرزندگان چون بيدلان واله شويم گه ز عشق خانمان چون عاشقان پژمان شويم

از فراق شهر بلخ اندر عراق از چشم و دل گاه در آتش بويم و گاه در طوفان شويم

گه بعون همرهان چون آتش اندر دى بويم گه بدست ملحدان چون آب در آبان شويم

ملحدان گر جادوى فرعونيان حاضر كنندما بتكبيرى عصاى موسى عمران شويم

غم نباشد بيش ما را زان سپس روزى كه مااز نشابور و فرود مرو زى همدان شويم

از پى بغداد و كرخ و كوفه و انطاكيه زهرمان حلوا شود آنشب كه در حلوان شويم

ص: 35

چون بدارالملك عباسى امامى آمديم تازه رخ چون برگ و شاخ از قطره باران شويم

از براى حق صاحب مذهب اندر تهنيت سر قدم سازيم وسوى تربت نعمان شويم

با شياطين كين كشيم از خنجر توفيق حق چون ز قادسيه سوى عقبه شيطان شويم

پاى چون در باديه خونين نهاديم از بلاهمچو ريگ نرم پيش باد سرگردان شويم

زان يتيمان پدر گمكرده ياد آريم بازچون يتيمان روز عيد از درد دل گريان شويم

از پدر و ز مادر و فرزند و زن ياد آوريم ز آرزوى آن جگر بندان جگر بريان شويم

در تماشاشان نيابيم ارگهى خوش دل بويم گرد بالينشان نه بينيم اردمى نالان شويم

در غريبى درد اگر بر جان ما غالب شودچون نباشند اين عزيزان سخت بيدرمان شويم

غمگسارى نه كه اشكى بارد ار غمگين بويم مهربانى نى كه آبى آرد ار عطشان شويم

نه پدر بر سر كه مادر پيش از او نازى كنيم نى پسر در بركه ما از روى او شادان شويم

چون رخ پيرى ببينيم از پدر ياد آوريم همچو يعقوب پسر گم كرده با احزان شويم

ص: 36

حسرت آنروز چون بر دل همى صورت كنيم تا چشيده هيچ شربت هر زمان حيران شويم

آه اگر روزى كه در كنج رباطى ناگهان بى جمال دوستان و اقربا مهمان شويم

همرهان حج كرده باز آيند با طبل و علم ما بزير خاك در، با خاك ره يكسان شويم

قافله باز آيد اندر شهر بى ديدار ماما بتيغ قهر حق كشته غريبستان شويم

همرهان با سرخ روئى چون بپيش ماه سيب ما بزير خاك چون در پيش مه كتّان شويم

دوستان گويند حج كرديم و مى آئيم بازما بهر ساعت همى طعمه دگر كرمان شويم

نى كه سالى صد هزار آزاده گردد منقطع هم دريغى نيست گرما نيز چون ايشان شويم

گر نهنگ حكم حق بر جان ما دندان زندما بپيش خدمت او از بن دندان شويم

رو كه هر تيرى كه از ميدان حكم آمد بماهديه جان سازيم وانگه سوى آن پيكان شويم

چون بدو باقى شديم از بود خود فانى شويم چون بدو دانا شديم از علم خود نادان شويم

گر نباشد حج و عمره ورمى و قربان گو مباش اين شرف ما را نه بس كز تيغ او قربان شويم

ص: 37

گر نباشد حج و عمره ورمى و قربان گو مباش اين شرف ما را نه بس كز تيغ او قربان شويم

اين سفر بستان عيّاران راه ايزد است ما ز روى استقامت سرو آن بستان شويم

حاجيان خاص مستان شراب دولتندما ببوى جرعه اى مولاى اين مستان شويم

نام وننگ و لاف و اصل و فضل در باقى كنيم تا سزاوار قبول حضرت قرآن شويم

باديه بوته است ما چون زر مغشوشيم راست چون بيالوديم از او خالص چو زرّ كان شويم

باديه ميدان مردانست و ما نيز از نيازخوى اين مردان گريم وگوى اين ميدان شويم

گر چه در ريگ روان عاجز شويم ازبيدلى چون پديد آيد جمال كعبه جان افشان شويم

يا بدست آريم سرّى يا بر افشانيم سريا بكام حاسدان گرديم يا سلطان شويم

يا پديد آئيم در ميدان مردان همچو كوه يا بزير پشته ريگ اجل پنهان شويم

*** 426

بود بتخانه گروهى ساحت بيت الحرام بود بدعت جاى قومى، بقعه شالنكيان

اين دو موضع چون ز ديدار دو احمد نور يافت قبله سنت شد اين و كعبه خدمت شد آن

قبله دين امامان خاندان تست و بس دير زى اى شاه خانه، شاد باش اى خاندان

ص: 38

هر كه دين خواهد كه دارد چون شمابايد خطرهر كه دُر خواهد كه ماند چون صدف بايد دهان

خاك و بادى كان نيابد خلعت تأييد حق اين عناى مغز باشد آن هلاك خانه دان

شير اصلى معنى اندر سينه دارد همچو خاك شير رايت باشد آنكو باد دارد در ميان

لاجرم آنرا كه بادى بود چون اينجا رسيدخاك اين در كرد بيرون بادشان از بادبان

تا جمال خانه حدّاديان باشد بجاى هيچ دين دزدى نيارد گشت در گيتى عيان

*** 433

همه اكرام و احسان است سيلى خوردن اندر سرچه باشد گركنى در پيش جانان جان و تن قربان

چه عالم جمله منكر شد، چرا دارد خرد طرفه اگر پيرى خبر گويد، كه آيد عاقبت طوفان

كنون طوفان مردانست و آنك طرف گل در گل كنون بازار شيطانست آنك موعد ديوان

زنى كو عدّت دين داشت آنجا مرد وار آمدتنى كومده كين بود با وى كى رود يكسان

حسن در بصره پُر بينند ليكن در بصر افزون بدن در كعبه پُر آيند ليكن در نظر نقصان

ز يثرب علم دين خيزد، عجب اينست در حكمت كه صاحب همّتان آيند از بنياد تركستان

صهيب از روم ميپويد بعشق مصطفى صاق هشام از مكه ميجويد، صليب و آلت رهبان

دلا آنجا كه انصافست، خود از روم دل خيزدتنا آنجا كه اعلامست، از كعبه بود خذلان

ص: 39

نه در كعبه مجاور بود چندين سالها بلعم نه در كوى ضلالت بود چندين روزها عثمان

نه از ترتيب عقل افتد، سخن در خاطر عيسى نه بر تقرير حرف آيد، معانى زايت قرآن

سماع روح عاشق را نه از نقل آورد ناقل شعاع شمع حكمت را، نه از عقل آورد يزدان

هر آنك اندر سماع آيد همه علمش هدر گرددهر آنك اندر شعاع افتد شود ديوانه در كيهان

وليك از كار و بار اين، اثر يابد جهان دل بلى در ذكر علم آن ثنا خواند بسى حسان

جگرها خون شد و پالود، تا باشد كزين معنى خبر يابد مگر يك دل شود در آسمان پرّان

چو جاى اين هوس باشد، كه بگذاشتند اين لشكرپى مركب رها كردند، تا پيدا بود پنهان

خرابى در ره نفسست و در ميل طريق تن و گر در حصن جان آئى، همه شهر است و شهرستان

بهشت اينجا بنا كرده است، شداد از پى شادى خبر زان خانه خرم كه مى آرد يك اشتربان

ز هول سيل عالم بر شده ايمن لب كشتى ز روح نوح پيغمبر شده بى قوت دين كنعان

سوارى ميكند عيسى و بار حكم او برخرز طعم منزل اندر دل نه خر آگاه و نه پالان

ص: 40

چه راهست ايسنائى اين، كه با مرغان خود يكدم خبر گوئى و جان جوئى، بلا خواهى تو بى امكان

مگر ز آواز مرغانت نداند كس جز اين سيدكه فخر اهل رى هست او و تاج صدر اصفاهان

امينى رهروى كورا رضا گويند در دنياازو راضى رضا در حشر و با او مصطفى هم خوان

*** 608

در مدح احمد عارف گويد كه بحج رفت از بلخ و حج نيافت

اى ز عشق دين سوى بيت الحرام آورده راى كرده در دل رنجهاى تن گداز جانگزاى

تن سپر كرده بپيش تيغهاى جان سپرسر فدا كرده بنزد نيزهاى سر گراى

گه تمامى داده مايه آب دستت را فلك گه غلامى كرده سايه خاكپايت را هماى

از تو بيدل دوستانت همچو قفچاقان زخان وز تو پر دل همرهانت همچو چند الان زراى

اى خصالت خوشدلان را چون محبت پاى بندوى جمالت دوستان را چون مفرّح دلگشاى

از بدن يزدان پرستى وز روان يزدان طلب از خرد يزدان شناسى وز زبان يزدان ستاى

ص: 41

چون توئى هرگز نبيند عالم فرزانه بين چون توئى هرگز نزايد گنبد آزاده زاى

بنده جود تو زيبد آفتاب نور بخش مطرب بزم تو شايد زهره بر بط سراى

چون طبايع سر فرازى چون شرايع دلفروزاز لطافت جانفرائى وز سخاوت غمزداى

تا تو كم بودى ز عقد دوستان در شهر بلخ بود هر روزى فراقت دوستانرا غم فزاى

منّت ايزد را كه گشتند از قدوم دوستان همچو بيجانان ز جان و بيدلان از دلرباى

چون بحج رفتى مخور غم گرنبودت حج از آنك كار رفتن از تو بود و كار توفيق از خداى

مصلحت آن بود كايزد كرد، خرم باش از آنك آن نداند رهرو از حكمت كه داند رهنماى

سخت خامى باشد وتر دامنى در راه عشق گر مريدى با مراد خود شود زور آزماى

سوى خانه دوست نايد چون قوى باشد محبّ وز ستانه در نجنبد چون وقح باشد گداى

احمد مرسل بيامد سال اول حج نيافت گر نيابد احمد عارف شگفتى كم نماى

دل ببلخ و تن بكعبه راست نايد بهر آنك سخت بى رونق بود آنجا كلاه اينجاى قباى

ص: 42

در غم حج بودن اكنون از اداى حج بهست من بگفتم اينسخن گو خواه شائى خوه مشاى

از دل وجان رفت بايد سوى خانه ايزدى چون بصورت رفت خواهى خواه بسرشو خوه بپاى

نام و بانگ حاجيان از لاف بى معنى بودور ندارى استوارم بنگر اندر طبل و ناى

حج بفرياد و برفتن نيست كاندر راه حج رفتن از اشتر همى بينيم و فرياد از دراى

صد هزار آوازه يابى در هواى حج وليك عالم السر نيك داندهاى هوى ازهاى هاى

رنج بردى كشت كردى آب دادى بر دروگرت دونى از حد خامى در آيد گو دراى

كويكى فاضل كه خارش نيست مشتى ريش گاوكويكى صالح كه خصمش نيست قومى ژاژخاى

جان فرستادى بحج حج كرد و آمد نزد تودل مجاور گشت آنجا گر نيايد گو مياى

اين شرف بس باشدت كاواز خيزد روز حشركاحمد عارف بجان حج كرد و ديگر كس بپاى

تا بگردد چرخ بر گيتى تو بر گيتى بگردتا بپايد كعبه در عالم تو در عالم بپاى

*** 695

گاه آن آمد بتا كاندر خرابى دم زنى شور در ميراث خواران بنى آدم زنى

ص: 43

بارنامه بى نيازى برگشائى تابكى آتش اندر بارنامه كعبه و زمزم زنى

*** 716

ايكه از سنگ و هنگ نيست تراچو نخس از باد خوى يافه دوى

بزيارت بسوى مشتى دون كعبه كعبتين نه اى چه شوى

بهوا سوى كس نشايد رفت از پى دين روا بود كه روى

نخرامد بخاصه در معراج سوى قارون ركاب مصطفوى

*** 762

زلف او ديدى صفات ظلمت كفران مگوى روى او ديدى حديث لذت ايمان مكن

كفر و ايمان هر دو از راهند جانان مقصد است بر در كعبه حديث عقبه شيطان مكن

*** 789

حربه اقبال گير ساز زطبعش فسان شرز نحوست ببر كن بسعادت مكان

نامه اقبال خوان زانكه توئى خوش زبان كعبه زوار را تو حجرالاسودى

گردش گردون و دهر جز برضايت مبادسير كواكب بسعد دور ز رايت مباد

عون عنايت بتو جز ز خدايت مباددين خدائيت باد با روش احمدى

*** 795

مرد بى حاصل نبايد يار با تحصيل راجان ابراهيم بايد عشق اسماعيل را

ص: 44

گر هزاران جان لبش را هديه آرم گويدم نزد عيسى تحفه چون آرى همى انجيل را

زلف چون پرچين كند خوارى نمايد مشك راغمزه چون بر هم زند قيمت فزايند نيل را

چون وصال يار نبود گو دل و جانم مباش چون شه و فرزين نباشد خاك بر سر فيل را

از دو چشمش تيز گردد ساحرى ابليس راوز لبانش كند گردد تيغ عزرائيل را

گرچه زمزم را پديد آورد هم نامش بپاى او بموئى هم روان كرد از دو چشمش نيل را

جان و دل كردم فداى خاكپايش بهر آنك از براى كعبه چاكر بود با بايد ميل را

آب خورشيدو مه اكنون بر ده شد كو برفروخت در خم زلف از براى عاشقاق قنديل را

اى سنائى گر هواى خوبرويان ميكنى از نخستت ساخت بايد دبه و زنبيل را

19*** 801

ما باز دگر باره برستيم ز غمهادر باديه عشق نهاديم قدمها

كنديم ز دل بيخ هواها و هوسهاداديم بخود راه بلاها و المها

اول بتكلف بنوشتيم كتبهاو آخر ز تحيّر بشكستيم قلمها

لبيك زديم از سر دعوى چو سنائى بر عقل زديم از جهت عجز رقمها

اسباب صنمهاست، چو احرام گرفتيم در شرط نباشد كه پرستيم صنمها

22*** 803

اى لعبت صافى صفات، اى خوشتر از آب حيات هستى درين آخر زمان اين منكران را معجزات

هم ديده دارى هم قدم، هم نور دارى هم ظلم در هزل وجد اى محتشم هم كعبه گردى هم منات

حسن ترا بينم فزون، خلق ترا بينم زبون چون آمد از جنّت برون چون تو نگارى بى برات

در نارم از گلزار تو، بيزارم از آزار تويك ديدن از ديدارتو، خوشتر ز كل كاينات

هر گه كه بگشائى دهن گردد جهان پر نسترن بر تو ثنا گويد چو من ريگ و مطر سنگ و نبات

عالى چو كعبه كوى تو، نه خاكپاى روى توبر دو لب خوشبوى تو، جان را بدل دارد حيات

برهان اين نوشين لبت چون روز گرداند شبت وان خالها بر غبغبت، تابان چو از گردون نبات

ما را بلب دعوت كنى، بر ما سخن حجت كنى وقتى كه جان غارت كنى، چون صوفيان در ده صلات

باز ار بكشتى عاجزى، بنماى از لب معجزى چون از عزى نبود عزى، لا را بزن بر روى لات

غمهات بر ما جمله شد بغداد همچون حلّه شديكديده اينجا دجله شد، يكديده آنجا شد فرات

ص: 45

ص: 46

اى چون ملك اى چون پرى بر سامرى كن ساحرى تا بر تو خوانم يك سرى الباقيات الصالحات

جان سنائى مر ترا از وى حذركردن چرااز وى گذر نبود ترا هم در حيات و هم ممات

102*** 853

وز براى شكار دلها ساخت خال تو دانه زلف دام ايزد

آنچنان كعبه اى كه هست ترادر و ديوار و صحن و بام ايزد

127*** 869

گوئى كه در و پاى عزيزان همه سر بودراهى كه در او وصل نكويان همه جان بود

از خون جگر سيل و ز دل پاره درو خاك منزلگهش از آتش سوزان دمان بود

بس جان عزيزان كه در آن راه فنا شدگور و لحد آنجا دهن شير ژيان بود

چون كعبه آمال پديد آمد از دورگفتند رسيديم سر راه بر آن بود

182*** 905

اى سنائى دل ده و در بند كام خود مباش راه رو چون زندگان چون مرده بر منزل مباش

چون نپاشى آب رحمت نار زحمت كم فروزور نباشى خاك معنى آب بى حاصل مباش

ص: 47

رافت ياران نباشى آفت ايشا مشوسيرت حق چون نباشى صورت باطل مباش

در ميان عارفان جز نكته روشن مگوى در كتاب عاشقان جز آيت مشكل مباش

در مناى قرب ياران جان اگر قربان كنندجز بتيغ مهر او در پيش او بسمل مباش

گر همى خواهى كه با معشوق در هودج بودى با عدو و خصم او همواره در محمل مباش

گر شوى جان جز هواى دوست را مسكن مشوور شوى دل جز نگاه عشق را قابل مباش

روى چون زى كعبه كردى راى بتخانه مكن دشمنان دوست را جز حنظل قاتل مباش

در نهاد تست با تو دشمن معشوق تومانع او گر نه اى بارى بدو مايل مباش

303*** 980

چو گردون زينت از زنجير زر سازچو جوزا همت از تيغ كمر كن

از آن آغاز آغاز دگر گيروز ان انجام انجام دگر كن

چو عشقش بلبل است از باغ جانت روان و عقل را شاخ شجر كن

اگر خواهى كه بر آتش نسوزى چو ابراهيم قربان از پسر كن

ورت بايد كه سنگ كعبه سازى چو اسمعيل فرمان پدر كن

بر آمد سايه از ديوار عمرت سبك چون آفتاب آهنگ در كن

*** 99

رقم عرش بهر تشريف است نسبت كعبه بهر تعريف است

*** 164 حكايت شيخ ذوالنون مصرى

گفت چون صحرا همه پر برف گشت رفت ذوالنون در چنان روزى به دشت

ديد گبرى را زايمان بى خبردامنى ارزن در افكنده به سر

برف ميرفت و به صحرا مى دويددانه مى پاشيد و هر جا مى دويد

گفت ذوالنونش كه اى دهقان راه از چه مى پاشى تو اين ارزن پگاه

گفت در برف است عالم ناپديدچينه مرغان شد اين دم ناپديد

مرغكان را چينه پاشم اين قدرتا خدا رحمت كند بر من مگر

گفت ذوالنونش كه چون بيگانه اى كى پذيرد تو مگر ديوانه اى

گفت اگر نپذيرد اين بيند خداگفت بيند، گفت بس باشد مرا

رفت ذوالنون سوى حج سال دگربر رخ آن گبر افتادش نظر

ديد او را عاشق آسا در طواف گفت اى ذوالنون چرا گفتى گزاف

گفتى آن نپذيرد و بيند وليك ديد و بپسنديد و بپذيرفت نيك

هم مرا در آشنائى راه دادهم مرا جان و دل آگاه داد

هم مرا در خانه خود پيش خواندهم مرا حيران راه خويش خواند

هست در بيت اللهم همخوابگى باز رستم زان همه بيگانگى

زان سخن حالى بشد ذوالنون زجاى گفت ارزان مى فروشى اى خداى

*** 277

از پى جود نز براى سجودصدر او آب كعبه برده ز جود

*** 574

حج مپندار گفت لبيكى جامه مفكن به آتش از كيكى

ص: 48

ص: 49

ص: 50

ص: 51

ص: 52

ص: 53

در طواف كعبه جان سالكان عشق راه چون حلى دلبران در رقص و افغان ديده اند

در سجود كعبه جان ساكنان سدره راه هم چو عقل عاشقان سرمست و حيران ديده اند

در حريم كعبه جان محرمان الياس وارعلم خصر و چشمه ماهى بريان ديده اند

در طريق كعبه جان چرخ زرين كاسه رااز پى در يوزه جان كاسه گردان ديده اند

كشتگان كز كعبه جان باز جانور گشته اندماهى خضراند گويى كاب حيوان ديده اند

كعبه جان زانسوى نه شهر جوى و هفت ده كاين دو جارا نفس امير و طبع دهقان ديده اند

برگذشته زين ده و ز آن شهر و در اقليم دل كعبه جان را به شهر عشق بنيان ديده اند

خاكيان دانند راه كعبه جان كوفتن كاين ره دشوار مشتى خاكى آسان ديده اند

كعبه سنگين مثال كعبه جان كرده اندخاصگان اين را طفيل ديدن آن ديده اند

هر كبوتر كز حريم كعبه جان آمده زير پرش نامه توفيق پنهان ديده اند

عاشقان اول طواف كعبه جان كرده اندپس طواف كعبه تن فرض فرمان ديده اند

ص: 54

*** 67

تا خيال كعبه نقش ديده جان ديده اندديده را از شوق كعبه زمزم افشان ديده اند

عشق بر كرده به مكه آتشى كز شرق و غرب كعبه را هر هفت كرده هفت مردان ديده اند

هم بر آن آتش زهند و چين و بغداد آمده ماه ذوالقعده به روى دجله تابان ديده اند

ماه نو را نيمه قنديل عيسى يافته دجله را پر حلقه زنجير مطران ديده اند

*** 69

جبرئيل استاده چون اعرابئى اشتر سواركز پى حاجش دليل ره فراوان ديده اند

باديه بحر است و بختى كشتى و اعراب موج واقصه سرحد بحر و مكه پايان ديده اند

*** 70

از پى حج در چنين روزى ز پانصد سال بازبر در فيد آسمان را منقطع سان ديده اند

من به دور مقتفى ديدم بدى مه باديه كاندر او ز آب و گيا قحط فراوان ديده اند

پس به عهد مستضى امسال ديدم در تموزكز تيمم گاه صد نيلوفر ستان ديده اند

از سحاب فضل و اشك حاج و آب شعر من بركها را بركه هاى بحر عمان ديده اند

كوه محروق آنك و چون زر بشفشاهنگ درديو راز و در شكنجه حبس خذلان ديده اند

از دم پاكان كه بنشاندى چراغ آسمان ناف با حورا به حابر ماه آبان ديده اند

ص: 55

وز پى خضر و پر روح القدس چون خط دوست در سميرا سدره بر جاى مغيلا ديده اند

ز آب شور نقره و ريگ عسيله ز عتقادسالكان از نقره كان و از عسل شان ديده اند

از بسى پر ملك گسترده زير پاى حاج حاج زير پاى فرش سندس الوان ديده اند

سبزى برگ حنا در پاى ديده ليك از اشك سرخى رنگ حنا در نوك مژگان ديده اند

خه خه آن ماه نوذوالحجه كز وادى عروس چون خم تاج عروسان از شبستان ديده اند

ماه نو در سايه ابر كبوتر فام راست چو سحاى نامه يا چون عين عنوان ديده اند

ز آب و خاك سارقيه تا صفينه پيش چشم بس دواء المسك و ترياقا كه اخوان ديده اند

در ميان سنگلاخ مسلخ و عمره ز شوق خار و حنظل گلشكرهاى صفاهان ديده اند

دشت محرم صحن محشر گشته وز لبيك حق نفخه صور اندر اين پيروزه پنگان ديده اند

از نشاط كعبه در شير ز قوم احراميان شيره بستان قرين شير پستان ديده اند

شير زدگان اميد و سينه رنجوران عشق در ز قومش هم دو پستان هم سپستان ديده اند

ص: 56

زندگان كشته نفس آنجا كفن در تن كشان زعفرا رخ حنوط نفس ايشان ديده اند

شير مردان چون گو زنان هوى هوى اندر دهان از هو اللَّه برخدنگ آه پيكان ديده اند

بر در اميدشان قفل از فقل حسبى زده باز دندانه كليدش سين سبحان ديده اند

آمده تا نخله محمود و در راه از نشاطحنظل مخروط را نارنج گيلان ديده اند

جمله در غرقاب اشك وكرده هم سيراب ازاشك خاك غرقاب مصحف را كه عطشان ديده اند

*** 71

دشت موقف را لباس از جوهر جان ديده اندكوه رحمت را اساس از گوهر كان ديده اند

عرضگاه دشت موقف عرض جناتست از آنك مصنع او كوثر و سقاش رضوان ديده اند

حوت و سر طانست جاى مشترى و آن بركه هست مشترى صفوى كه دروى حوت و سرطان ديده اند

كوه رحمت حرمتى دارد كه پيش قدر اوكوه قاف و نقطه فاهر دو يكسان ديده اند

سنگ ريزه كوه رحمت برده اند از بهر كحل ديده بانانى كه عرش از كوه لبنان ديده اند

ص: 57

اصفيا را پيش كوه استاده سوزان دل چو شمع همچو شمع از اشك غرق و خشك دامان ديده اند

هشتم ذى الحجه در موقف رسيده چاشتگاه شامگه خود را به هفتم چرخ مهمان ديده اند

شب فراز كوه از اشك شور جمع و نور شمع ابر در افشان و خورشيد در فشان ديده اند

آفتاب از غرب گفتى بازگشت از بهر حاج چون نماز ديگرى بهر سليمان ديده اند

گفتى از مغرب به رجعت كرده مشرق آفتاب لا جرم حاج از حد بابل خراسان ديده اند

از نسيم مغفرت كابى و خاكى يافته آتشى را از انا گفتن پشيمان ديده اند

وز فراوان ابر رحمت ريخته باران فضل رانده اى را بر اميد عفو شادان ديده اند

حج ما آدينه و ما غرق طوفان كرم خود به عهد نوح هم آدينه طوفان ديده اند

چون كريمان كز عطاى داده نسيانشان بودعفو حق را از خطاى خلق نيسان ديده اند

خلق هفتاد و سه فرقت كرده هفتاد و دو حج انسى و جنى و شيطانى مسلمان ديده اند

حاج را نونو در افزاى از ملايك كرده حق هر چه در ششصد هزار اعداد نقصان ديده اند

ص: 58

اى بريد صبح سوى شام و ايران بر خبرزاين شرف كامسال اهل شام و ايران ديده اند

اى زبان آفتاب احرار كيهان را بگوى دولتى كز حج اكبر حاج كيهان ديده اند

نز سموم آسيب و نز باران بخيلى يافته نز خفا چه بيم و نز غزيه عصيان ديده اند

رانده ز اول شب بر آن كه پايه و بشكسته سنگ نيمشب مشعل به مشعر نور غفران ديده اند

بامدادان نفس حيوان كرده قربا در منى ليك قربان خواص از نفس انسان ديده اند

با سياهى سنگ كعبه همبر آيد در شرف سرخى سنگ منى كز خون حيوان ديده اند

سعد ذابح بهر قربان تيغ مريخ آخته جرم كيوانش چو سنگ مكى افسان ديده اند

چون بره كايد به مادر گوسپند چرخ راسوى تيغ حاج پويان و غريوان ديده اند

بى زبانان بر زبان بى زبانى شكر حق گفته وقت كشتن و حق را زبان دان ديده اند

در سه جمره بوده پيش مسجد خيف اهل خوف سنگ را كانداخته بر ديو غضبان ديده اند

آمده در مكه و چون قدسيان بر گرد عرش عرش را بر گرد كعبه طوف و جولان ديده اند

ص: 59

پيش كعبه گشته چون باران زمين بوس از نيازو آسمان را در طوافش هفت دوران ديده اند

عيد ايشان كعبه وز ترتيب پنج اركان حج ركن پنجم هفت طوف چار اركان ديده اند

رفته و سعى صفا و مروه كرده چار و سه هم بر آن ترتيب كز سادات و اعيان ديده اند

پس براى عمره كردن سوى تنعيم آمده هم بر آن آيين كه حج را ساز و سامان ديده اند

حاج را ديوان اعماليست و آنك عمره راختم اعمال و فذلكهاى ديوان ديده اند

كعبه در دست سياهان عرب ديده چنانك چشمه حيوان به تاريكى گروگان ديده اند

آنچه ديده دشمنان كعبه از مرغان به سنگ دوستان كعبه از غوغا دو چندان ديده اند

بهترين جايى بدست بدترين قومى گرومهره جان دار و اندر مغز ثعبان ديده اند

نى ز ايزد شرم و نى از كعبه آزرم اى دريغ جاى شيران را سگان سور سكان ديده اند

در طواف كعبه چون شوريدگان از وجد و حال عقل را پيرانه سر در ام صبيان ديده اند

ذات حق سلطان سلطانان و كعبه دار ملك مصطفى را شحنه و منشور قرآن ديده اند

ص: 60

چون ز راه مكه خاقانى به يثرب داد روى پيش صدر مصطفى ثانى حسان ديده اند

بنده خاقانى سگ تازيست بر درگاه اوبخ بخ آن تازى سگى كش پارسى خوان ديده اند

حرز الحجاز

*** 74

شبروان چون رخ صبح آينه سيما بينندكعبه را چهره در آن آينه پيدا بينند

گر چه ز آن آينه خاتون عرب را نگرنددر پس آينه رومى زن رعنا بينند

اختران عود شب آرند و بر آتش فكنندخوش بسوزند و صبا خوشدم از اينجا بينند

صبح دندان چو مطرا كند از سوخته عودعودى خاك ز دندانش مطرا بينند

صبح را در رداء ساده احرام كشندتا فلك را سلب كعبه مهيا بينند

محرمان چون رداء صبح در آرند به كتف كعبه را سبز لباسى فلك آسا بينند

خود فلك شقه ديباى تن كعبه شودهم ز صبحش علم شقه ديبا بينند

دم صبح از جگر آرند و نم ژاله ز چشم تا دل زنگ پذير آينه سيما بينند

دم و نم تيره كنند آينه، اين آينه بين كز نم گرم و دم سرد مصفا بينند

ز آه صبوح زنان راه صبوحى بزنندديو را ره زدن روح چه يارا بينند

بشكنند آن قدح مه تن گردون زناركه به دست همه تسبيح ثريا بينند

اختران از پى تسبيح همه زير آيندكاتش دلها قبه زده بالا بينند

نيك لرزانند از مؤذن تسبيح فلك اخترانى كه چو تسبيح مجزا بينند

صبح و شام آن رداء روز بشويند چو شيركان رداء جامه احرام مسيحا بينند

نه نه مشتاقان از صبح وز شام آزادندكه دل از هر چه دورنگى است شكيبا بينند

ص: 61

صبح و شام آمده گلگونه فش و غاليه فام رو كه مردان نه بدين زنگ زنان وا بينند

صبح صادق پس كاذب چه كند بر تن دهرچادر سبز درد تا زن رسوا بينند

ز آبنوس شب و روز آمد بر رقعه دهردو سپه كالت شطرنجى سواد بينند

لعب دهراست چو تضعيف حساب شطرنج گر چه پايان طلبندش نه همانا بينند

كى كند خاك در اين كاسه ميناى فلك كه در او آتش و زهر آبخور مابينند

غلطم خاك چه حاجت كه چو اندر نگرندهمه خاكست كه در كاسه مينا بينند

خاك خواران زفلك خوارى بينند چوخاك خاك بر سر همه را هيچ مگو تا بينند

بگذريم از فلك و دهر و در كعبه زنيم كاين دو را هم به در كعبه تولا بينند

ما و خاك پى وادى سپران كز تف و نم آهشان مشعله دار و مژه سقا بينند

هاره واقصه واقصه آن راه شويم كه ز بركه اش بركه بركه سينا بينند

باديه بحر و بر آن بحر چو باران ز حباب قبه سيم زده حله و احيا بينند

از خفاجه به سر راه معونت يابندوز غزيه به لب چاه مواسا بينند

گرمگاهى كه چو دوزخ دمد آن باد سموم تف با حورا چو نكهت حورا بينند

قرصه شمس شود قرصه ريوند ز لطف بهر تفته جگران كافت گرما بينند

چرخ نارنج صفت شيشه كافور شودكه زانفاس مريدان دم سرما بينند

علم خاص خليفه زده در لشكر حاج چتر شامست كز او ماه شب آرا بينند

باز زرين به سر رايت و دستار چه زيرآفتابى به شب آراسته عمداً بينند

تاج زرين به سر دختر شاهنشه زنگ باز پوشيده به گيسوش سراپا بينند

سالكان راست ره باديه دهليز خطرلكن ايوان امان كعبه عليا بينند

همه شبهاى غم آبستن روز طرب است يوسف روز به چاه شب يلدا بينند

خوشى عافيت از تلخى دارو يابندتابش معنى در ظلمت اسما بينند

بر شوند از پل آتش كه اثيرش خوانندپس به صحراى فلك جاى تماشا بينند

بگذرند از سر موئى كه صراطش دانندپس سر مائده جنت مأوا بينند

ص: 62

حفت الجنه همه راه بهشت آمد خارپس خارستان گلزار تمنا بينند

حفت النار همه راه سقر گلزار است باز خارستان سر تا سر صحرا بينند

شوره بينند بره پس به سرچشمه رسندغوره يابند برز پس مى حمرا بينند

آب ابر است كز او شوره فرات انگارندتاب مهر است كز او غوره منقا بينند

فر كعبه است كه در راه دل و باغ اميدشوره و غوره ما چشمه و صهبا بينند

تخم كاينجا فكنى كشت تو آنجا دروندجوى كامروز كنى آب تو فردا بينند

بد دلى در ره نيكى چه كنى كاهل نيازنيك را هم نظر نيك مكافا بينند

تشنگانى كه زجان سير شدند از مى عشق دل دريا كش سرمست چو دريا بينند

ديو كز وادى محرم شنود ناله كوس چون حرير علمش لرزه ز آوا بينند

گوسفند فلك و گاو زمين را به منى حاضر آرند و دو قربان مهيا بينند

پى غلط كرده چو خرگوش همه شيردلان ره به تنها شده تا كعبه به تنها بينند

آسمان در حرم كعبه كبوتروار است كه به امنش ز در كعبه مسما بينند

آسمان كو ز كبودى به كبوتر ماندبر در كعبه معلق زن و در وا بينند

اين كبوتر كه نيارد زبر كعبه پريدطيرانش نه به بالا كه به پهنا بينند

شقه اى كز بر كعبه فلكش مى خوانندسايه جامه كعبه است كه بالا بينند

روز وشب را كه باصل ازحبش و روم آرندپيش خاتون عرب جوهر و لالا بينند

حبشى زلف يمانى رخ زنگى خالست كه چو تركانش تتق رومى خضرا بينند

كعبه را بينند از حلقه در حلقه زلف نقطه خالش از آن صخره صما بينند

جان فشانند بر آن خال و بر آن حلقه زلف عاشقان كان رخ زيتونى زيبا بينند

مشترى عاشق آن زلف ورخ وخال شدست كه چو گردونش سراسيمه و شيدا بينند

گفتى آن حلقه زلف ازچه سپيدست چو شيركه ز خالش سيهى عنبر سارا بينند

كعبه ديرينه عروسست عجب نى كه بر اوزلف پيرانه و خال رخ برنا بينند

حلقه زلف كهن رنگ بگرداند ليك خال را رنگ همان غاليه گونا بينند

ص: 63

عشق بازان كه به دست آرند آن حلقه زلف دست در سلسله مسجد اقصا بينند

خاك پاشان كه بر آن سنگ سيه بوسه زنندنور در جوهر آن سنگ معبا بينند

از بسى سنگ سيه بوسه زدن وقت وداع چشمه خضر ز ظلمات مفاجا بينند

گر به مكه فلك و نور مجزا ديدنددر مدينه ملك و عرش معلا بينند

خاكيان جگر آتش زده از باد سموم آبخور خاك در حضرت والا بينند

مصطفى پيش خلايق فكند خوان كرم كه مگس ران وى از شهپر عنقا بينند

عيسى از چرخ فرود آيد و ادريس ز خلدكاين دو را زله ز خوان پايه طاها بينند

خاصگان سرخوان كرمش دم نزنندز آن اباها كه بر اين خوانچه دنيا بينند

زعفران رنگ نمايد سر سكباش وليك گونه خرمگس است آنكه ز سكبا بينند

عقل واله شده از فر محمد يابندطور پاره شده از نور تجلى بينند

عقل وجان چون يى وسين بر در ياسين خفتندتن چو نون كز قلمش دور كنى تا بينند

او گرفته ز سخن روزه و از عيد سخاش صاع خواهان زكوة آدم و حوا بينند

شير مردان به حريمش سگ كهف اند همه آنت شيران كه مدد ز آتش هيجا بينند

سرمه ديده ز خاك در احمد سازندتا لقاى ملك العرش تعالى بينند

حضرت اوست جهانى كه شب وروز جهان ساج و سيمست كز آن روضه غرا بينند

دادخواهان كه ز بيداد فلك ترسانندداد از آن حضرت دين داور دارا بينند

بنده خاقانى و درگاه رسول اللَّه از آنك بندگان حرمت از اين درگه اعلى بينند

خاك مشكين كه زبالين رسول آورده است حرز بازوش چو الكهف و چو كاها بينند

مصطفى حاضر و حسان عجم مدح سراى پيش سيمرغ خمش طوطى گويا بينند

گرچه حسان عجم را همه جا جاه دهندجاهش آن به كه به خاك عربش جابينند

گر چه در نفط سيه چهره توان ديد وليك آن نكوتر كه در آيينه بيضابينند

لاف از آن روح توان زدكه به چارم فلكست نه از اين روح كه در تبت و يغما بينند

يادش آيد كه بشروان چه بلا برد و چه ديدنكبتى كان پشه و باشه زنكبا بينند

ص: 64

بس كه ديد آفت اعدا ز پس انس عيال مردم از بهر عيال آفت اعدا بينند

موسى از بهر صفورا كند آتش خواهى و آن شبانيش هم از بهر صفورا بينند

به فريب فلك آزرده دلش خوش نكنندكه فلك را چو دلش رنگ معزا بينند

كى توان برد به خرما ز دل كس غصه كاستخوان غصه شده در دل خرما بينند

سخنش معجز دهر آمد ازين به سخنان به خداگر شنوند اهل عجم يا بينند

چو تمسكت بحبل اللَّه از اول ديدندحسبنااللَّه و كفى آخر انشا بينند

در مدح كعبه عظم اللَّه بركاتها و نعت پيغمبر صلوات اللَّه عليه و سلم

*** 78

مقصد اينجاست نداى طلب اينجا شنوندبختيان را ز جرس صبحدم آوا شنوند

عارفان نظرى را فدا اينجا خواهندهاتفان سحرى را ندا اينجا شنوند

خاكيان را از دل كرم رو از آتش شوق باد سرد از سر خوناب سويدا شنوند

همه سگ جان و چو سگ ناله كنانند به صبح صبحدم ناله سگ بين كه چه پيدا شنوند

خاك پر سبحه قرا شود از اشك نيازوز دل خاك همان ناله قرا شنوند

خاك اگر گريد و نالد چه عجب كاتش رابانگ گريه ز دل صخره صما شنوند

گريه آن گريه كه از ديده آتش بينندناله آن ناله كه از سينه خارا شنوند

چون بلرزد علم صبح و بنالد دم كوس كوه را ناله تب لرزه چو دريا شنوند

صبح گل فام شد ارواح طلب تا نگرندكوس گلبانگ زد ابدال نگر تا شنوند

هر چه در پرده شب راز دل عشاقست كان نفس را به قيامت نه همانا شنوند

صبح شد هدهد جاسوس كز او واپرسندكوس شد طوطى غماز كز او واشنوند

چون به پاى علم روز سر شب ببرندچه عجب كز دم مرغ آه دريغا شنوند

كشته شد ديو به پاى علم لشكر حاج شايد ار تهنيت از كوس مفاجا شنوند

ص: 65

كوس حاج است كه ديو از فزعش گردد كرز او چو كرناى سليمان دم عنقا شنوند

يارب آن كوس چه هاروت فن زهره نواست كه ز يك پرده صدالحانش به عمدا شنوند

چه كند كوس كه امروز قيامت نكندنه ندارد نفس صور كه فردا شنوند

كوس را بين خم ايوان سليمان كه در اولحن داود به آهنگ دل آرا شنوند

كوس چون صومعه پير ششم چرخ كز اوبانگ شش دانه تسبيح ثريا شنوند

كوس ماند به كمان فلك اما عجب آنك زاو صرير قلم تير بجوزا شنوند

كوس را دل نه و دردى نه، چرا نالد زارناله زار ز درد دل دروا شنوند

كوس چون مار شده حلقه و كوبند سرش بانگ آن كوفتن از كعبه به صنعا شنوند

سخت سركوفته دارندش و او نالد از آنك ناله مرد ز سر كوبه اعدا شنوند

خم كوس است كه ماه نوذوالحجه نمودگر زمه لحن خوش زهره زهرا شنوند

خود فلك خواهد تا چنبر اين كوس شودتا صداش از جبل الرحمه به تنها شنوند

گردم چنبر چوبين كه شنيدند خوش است پس دم آن خوشتر كز چنبر مينا شنوند

از پى حرمت كعبه چه عجب گر پس ازين بانگ دق الكوس از گنبد خضرا شنوند

مشترى قرعه توفيق زند بر ره حاج بانگ آن قرعه بر اين رقعه غبرا شنوند

عرشيان بانگ وللَّه على الناس زنندپاسخ از خلق سمعنا و اطعنا شنوند

از سر پاى در آيند سراپا به نيازتا تعال از ملك العرش تعالى شنوند

روضه روضه همه ره باغ منور بينندبركه بركه همه جا آب مصفا شنوند

بر سر روضه همه جاى تنزه شمرندبر لب بركه همه جاى تماشا شنوند

انجم ماده فش آماده حج آمده اندتا خواص از همه لبيك مثنا شنوند

همه را نسخه اجزاى مناسك در دست از پى كسب جزا خواندن اجزا شنوند

نه صحيفه است فلك، هفت ده آيت زبرش عاشقان اين همه از سورت سودا شنوند

نه صحيفه كه بده بنده يكايك بستندتا نه بس دير چو سى باره مجزا شنوند

زندگيشان به حق و نام بر ارواح چراست كابشان ابر دهد لاف ز سقا شنوند

ص: 66

خام پوشند و همه اطلس پخته شمرندزهر نوشند و همه نوش هنينا شنوند

گنج پرورده فقرند و كم كم شده ليك كم كم گنج سرا پرده بالا شنوند

فقرنيكوست برنگ ار چه به آواز بد است عامه را زاين رنگ آواز تبرا شنوند

سفر كعبه نمودار ره آخرت است گر چه رمز رهش از صورت دنيا شنوند

جان معنى است به اسم صورى داده برون خاصگان معنى و عامان همه اسما شنوند

كعبه را نام به ميدانگه عام عرفات حجره خاص جهان داور دارا شنوند

عابدان نعره بر آرند به ميدانگه از آنك نعره شيردلان در صف هيجا شنوند

عارفان خامش و سر بر سر زانو چو ملخ نه چو زنبور كز او شورش و غوغا شنوند

ساربانا به وفا بر تو كه تعجيل نماى كز وفاى تو زمن شكر موفا شنوند

حاش للَّه اگر امسال ز حج و امانم نز قصور من و تقصير تو حاشا شنوند

دوستان يافته ميقات و شده زى عرفات من به فيد و ز من آواز به بطحا شنوند

هيچ اگر سايه پذير منم آن سايه هيچ كه مرا نام نه در دفتر اشيا شنوند

هاوها باشد اگر محمل من سازى و هم برسانيم به كم ز آنكه زمن ها شنوند

بر در كعبه كه بيت اللَّه موجوداتست كه مباهات امم ز آن در والا شنوند

بار عام است و در كعبه گشاده است كز اوخاصگان بانگ در جنت مأوا شنوند

پس چو رضوان در جنات گشايد ملكان بانگ حلقه زدن كعبه عليا شنوند

ز آن كليدى كه نبى نزد بنى شيبه سپردبانگ پر ملك و زيور حورا شنوند

چون جرس دار نجيبان ره يثرب سپرندساربان را همه الحان جرس آسا شنوند

در فلك صوت جرس زنگل نباشانست كه خروشيدنش از دخمه دارا شنوند

به سلام آمدگان حرم مصطفوى ادخلوها به سلام از حرم آوا شنوند

النبى النبى آرند خلايق به زبان امتى امتى از روضه غرا شنوند

از صرير در او چار ملايك بسه بعدپنج هنگام دوم صور به يك جا شنوند

بر در مرقد سلطان دى زابلق چرخ مركب داشته را ناله هرا شنوند

ص: 67

خود جنيبت بدرش داشته بينند براق كز صهيلش نفس روح معلا شنوند

موسى ايستاده و گم كرده ز دهشت نعلين ار نى گفتنش از بهر تجلا شنوند

بهر وايافتن گم شده نعلين كليم والضحى خواندن خضر از در طاها شنوند

بنده خاقانى و نعت سر بالين رسول تاش تحسين ز ملك در صف اعلى شنوند

فخر من بنده ز خاك در احمد بينندلاف دريا زدم عنبر سارا شنوند

نعت صدر نبوى به كه به غربت گويم بانگ كوس ملكى به كه به صحرا شنوند

نكنم مدح كه من مرثيه گوى كرمم چون كرم مرد زمن بانگ معزا شنوند

زنده كردم سخن ار شاكر من شد چه عجب كه ز عازر صفت شكر مسيحا شنوند

شايد ار لب به حديث قدما نگشايندناقدانى كه اداى سخن ما شنوند

آب هر آهن و سنگ ار بشود نيست عجب كه دم آتش طور از يد بيضا شنوند

شاعران حيض حسد يافته چون خرگوش اندتا زمن شيردلان نكته عذرا شنوند

خصم سگ دل ز حسد نالد و چون جبهت ماه نور بى صرفه دهد وه وه عوا شنوند

از سر خامه كنم معجزه انشا به خداى گر چنين معجزه بينند سران يا شنوند

راويان كايت انشاى من انشاد كنندبارك اللَّه همه بر صاحب انشا شنوند

*** 118

آنم كه با دو كعبه مرا حق خدمت است آرى بدين دو كعبه توان جان سپار كرد

اين كعبه نور ايزد و آن سنگ خاره بودآن كعبه پور آرزو اين كردگار كرد

اين كعبه در سرادق شروان سرير داشت و آن كعبه در حديقه مكه قرار كرد

اين كعبه در عجم عجمش سر گزيت دادو آن كعبه در عرب عربش سبزازار كرد

اين كعبه را خداى ظفر بر يمين نهادو آن كعبه را خليل حجر بر يسار كرد

اين كعبه ناف عالم و از طيب ساحتش آفاق وصف نافه مشك تتار كرد

اين كعبه شاه اعظم و ايثار قدرتش بر نور عروس فتح شه كامكار كرد

ص: 68

آن كعبه را كبوتر پرنده در حرم كافر از بام كعبه نيار گذار كرد

اين كعبه را به جاى كبوتر هماى بخت اندر حرم مجاورت اين ديار كرد

شش حج تمام بر در اين كعبه كرده ام كايزد به حج و كعبه مرا بختيار كرد

امسال عزم خدمت آن كعبه مى كنم كاين آرزو دلم گرو انتظار كرد

بانوى شرق و غرب مگر رخصه خواهدم كاميد اين حديث دو گوشم چهار گرد

*** 143

اى كعبه جهان گرد، اى زمزم رسن ورزرين رسن نمايى و چون زمزم آبى از بر

همچون دهان زمزم دندانه باد چشمم گر نيستى به چشمم با سنگ كعبه همبر

اى نور زاى چشمه ديدى كه چند ديدم در چاره شر شروان ظلمات ظلم بيمر

ذره چه سايه دارد آن ذره ام به عينه زرين رسن فرو كن و از چه مرا بر آور

من نخلم و تو مريم، من عازرم تو عيسى نخل از تو گشت تازه و جان از تو يافت عازر

سرگشته كرد چرخم چون چرخ و با دريسه فرياد از اين فسونگر زن فعل سبز چادر

آن پسته ديده باشى همچون كشف به صورت آن استخوانش بيرون و آن سبزى اندرون در

گر چون كشف كشم سر در استخوان بسته سايه نيفتد از من بر چشم هيچ جانور

اى دايگان عالم ديدى كز اهل شروان از كوزه يتيمان هستم شكسته سرتر

هم ديده اى كه از جان درگاه سيف دين راچون كاسه غريبان حلقه به گوشم ايدر

اى آب خضر و آتش، موسى و باد عيسى دارى ز خاك در بند اجلال و عزت وفر

پارم به مكه ديدى آسوده دل چو كعبه رطب اللسان چو زمزم و بر كعبه آفرين گر

شعرم بزر نوشتند آنجا خواص مكه بر بى نظيرى من كردند حاج محضر

امسال بين كه رفتم زى مكه مكارم ديدم حريم حرمت و كعبه در و مجاور

شهرى كه شيب و بالا دريا و كوه داردكوهش اساس نعمت و بحرش غريق گوهر

باللَّه كه خاك در بند آنك هب كعبه ماندهابوقبيس بالا، زمزم به دامن اندر

ص: 69

بحر ار نه غوطه خوردى در بحر كف خسروكى عذب و صاف بودى چون زمزم مطهر

تا تاج دار گشتم از دوستى دو كعبه چرخ يگانه دشمن، نعلم كند دو پيكر

اين كعبتين بى نقش آورد سر به كعبم تا بر دو كعبه گشتم چون كعب مدح گستر

اى آفتاب تا كى در بيست و هشت منزل دارد ده و دو برجت گردان به آسمان بر

دربند و سور او بين چل برج آسمانى خيز از در مهاجر تا برج فيد بنگر

كرده به اعتقادى در بر جهاش منزل افلاك چون ستاره، سيمرغ چون كبوتر

در بر جهاش بوده ميقات پور عمران ميلاد پور مريم ميعاد پور هاجر

مانا كه برج كسرى هست آسمان دنياكز نور ينزل اللَّه دارد كمال بيمر

تا ز اربعين برجش زينت نيافت آدم در اربعين صباحش طينت نشد مخمر

دندانه هاى برجش يك يك صفا و مروه سر كوچه هاى شهرش صف صف منى ومعشر

دراجه حصارش ذات البروج اعظم ديباچه ديارش سعدالسعود ازهر

انصاف ده كه دربند ايمان سراست دين راسقف سواى ايمان ديوار دشت كافر

از كشتگان زنده ز آنسو هزار مشهدوز ساكنان ره روز ينسو و هزار مغشر

آن قبه مكارم و آن قبله معالى آن فرضه معلى، آن روضه منور

در قبه مهد مهدى با قبله عهد عيسى در فرضه روض جنت و در روضه حوض كوثر

ذات العماد خرم خيرالبلاد عالم بيت الحرام ثانى، درالسلام اصغر

دخلش خراج خزران، خيلش غزاة ايران جمعش سواد اعظم، رسمش جهاد اكبر

گويند پر ز عقرب طاس زر است حاشاكز حرمتش فلك را عقرب فكند نشتر

عاق ربست كورا خوانده است جاى عقرب كز فر اوست مه را به رقع ز فرش عبقر

عقرب ندانم اما دارد مثال ارقم در ديده چون گوزنان ترياق روح پرور

شهرى به شكل ارقم با صد هزار مهره از رنگ خشت پخته و سنگ رخام و مرمر

تا نام آن زمين شد هم سد هم آب حيوان القاب سيف دين شد هم خضر و هم سكندر

هست اعشى عرب را از من سرشك خجلت چون سيف ذواليزن را از سيف دين مظفر

ص: 70

افسر خداى خسرو، كشور گشاى رستم ملكت طراز عادل، ملت فروز داور

يك اسبه در دو ساعت گيرد سه بعد عالم چون از سپهر چارم اعلام مهر انور

بر پرچم علامت، بر تارك غلامان از مشتريش طاس است، از آفتاب مغفر

زير سه حرف جاهش گنجيست، حرف آخرصفريست در ميانش هفت آسمانش محضر

يك دو شد از سه حرفش چار اصل و پنج شعبه شش روز و هفت خسرو نه قصر وهشت منظر

شاها طبيب عدلى، بيمار ظلم گيتى تسكين علتش را ترياق عدل در خور

خود عدل خسروان را جز عدل چيست حاصل زين جيفه گاه جافى زين مغ سراى مغبر

از عدل ديد خواهى هم راستى و هم خم در ساق عرش ايزد، در طاق پول محشر

گل چون ز عدل زايد مير حنوط برتن تابوت دست عاشق، گور آستين دلبر

آتش، كه ظلم دارد مى ميرد و كفن نه دو دسيه حنوطش، خاك كبود بستر

بر يك نمط نماند كار بساط ملكت مهره به دست ماند، خانه شود مششدر

سنجربه مرد و يحك، سنجار ماند آنك چون بنگرى به صورت سنجار به كه سنجر

آخر نه بر سكندر شد تخته پوش عالم بى بار ماند تختش، در تخت بار ششتر

شاهان عصر جز تو هستند ظلم پيشه اينجا سپيد دستند، آنجا سياه دفتر

نُه مه غذاى فرزند از خون حيض باشدپس آبه اش بر آيد، صورت شود مجدر

آن كس كه طعمه سازد سى سال خون مردم نه آخرش به طاعون صورت شود مبتر

نه ماهه خون حيضى گر آبله برآردسى ساله خون خلقى آخر چه آورد بر

شاها عرب نژادى هستى به خلق و خلقت شاه بشر چو احمد، نر عرب چو حيدر

مهمان عزيز دارند اهل عرب بسنت ز آنم عزيز كردى، دادى كمال اوفر

رو مى فرستى اطلس، مصرى دهى عمامه ختلى براق ابرش، تركى و شاق احور

اطلس به رنگ آتش، اصل عمامه از نى ابرش چو باد نيسان تندى بسان تندر

اعجاز خلعت تو اين بس كه هست شخصم با باد و آتش و نى هستش امان ميسر

بود آن نعيم دنيا فانى شعار خرم هست اين عروس خاطر باقى طراز مفخر

ص: 71

جان سخن وران را مرشد نشيد من به بهر چنين نشيدى منشد نشيد بهتر

پيش مقام محمود اعنى بساط عالى گوهر فروش من به محمود محمدت خر

*** 169

خاقانى از ستايش كعبه چه نقص ديدكز زلف و خال گويد و كعبه برابرش

بى حرمتى بود نه حكيمى كه گاه وردزند مجوس خواند و مصحف ببر درش

نى نى به جاى خويش نسيبى همى كندنعتى است زان دلبر و كعبه است دلبرش

خال سياه او حجرالاسود است از آنك ماند به خال و زلف به هم حلقه درش

سنگ سيه مخوان حجر كعبه را از آنك خوانند روشنان همه خورشيد اسمرش

گويى براى بوس خلايق پديد شدبر دست راست بيضه مهر پيمبرش

خاقانيا به كعبه رسيدى روان بپاش گر چه نه جنس پيشكش است اين محقرش

ديدى جناب حق، جنب آز در مشوكعبه مطهرست جنب خانه مشمرش

با آب و جاه كعبه وجود تو حيض توست هم ز آب چاه كعبه فرو شوى يكسرش

سوگند خور به كعبه و هم كعبه داند آنك مثلث نبود و هم نبود يك ثناگرش

شكر جمال گوى كه معمار كعبه اوست يارب چو كعبه دار عزيز و معمرش

*** 173

حج ملوك و عمره بختست و عيد دهربر درگهش كه كعبه كعبه است و مشعرش

من پار نزد كعبه رساندم سلام شاه ايام عيد نحر كه بودم مجاورش

كعبه ز جاى خويش بجنبيد روز عيددر من فشاند شقه ديباى اخضرش

گفت آستان شاه شما عيد جان ماست سنگ سياه ما شده هندوى اصغرش

اينجا چه مانده اى تو كه آنجاست عيد بخت زين پاى باز گرد و ببين صدر انورش

گفتم كه يك دو عيد به پايم بخدمتت چون پخته تر شوم بشوم باز كشورش

ص: 72

گفتا مپاى رو حج و عيدى دگر بر آرتا هر كه هست بانك بر آيد ز حنجرش

كاقبال بين كه حاصل خاقانى آمدست كاندر سه مه سه عيد و دو حج شد ميسرش

عيدى به قرب مكه و قربانگه خليل عيدى ديگر به حضرت خاقان اكبرش

*** 186

تا كى بر غم كعبه نشينان عروس وارچون كعبه سر ز شقه ديبا بر آورم

اوليتر آنكه چون حجرالاسود از پلاس خود را لباس عنبر سارا بر آورم

*** 188

امسال اگر ز كعبه مرا بازداشت شاه زين حسرت آتشى ز سويدا بر آورم

گر بخت باز بر در كعبه رساندم كه احرام حج و عمره مثنا بر آورم

سى ساله فرض بر در كعبه كنم قضاتكبير آن فريضه به بطحا برآورم

حراق وار درفتد آتش به بوقبيس ز آهى كه چون شراره مجزا برآورم

از دست آنكه داور فرياد رس نماندفرياد در مقام و مصلا بر آورم

زمزم فشانم از مژه در زير ناودان طوفان خون ز صخره صما برآورم

درياى سينه موج زند آب آتشين تا پيش كعبه لؤلؤ لالا بر آورم

بر آستان كعبه مصفا كنم ضميرزو نعمت مصطفاى مزكى برآورم

ديباچه سراچه كل خواجه رسل كز خدمتش مراد مهنا برآورم

سلطان شرع و خادم لالاى او بلال من سر به پاى بوسى لالا برآورم

در بارگاه صاحب معراج هر زمان معراج دل به جنت مأوى برآورم

تا قرب قاب قوسين بر خاك درگهش آوازه دنى فتدلّى بر آورم

گر مدحتش به خاك سرانديب ادا كنم كوثر ز خاك آدم و حوا برآورم

كى باشد آن زمان كه رسم باز حضرتش آواز يا مغيث اغثنا برآورم

ص: 73

از غصه ها كه دارم از آلودگان عهدغلغل در آن حظيره عليا برآورم

دارا و داور اوست جهان را، من از جهان فرياد پيش داور و دارا برآورم

ز اصحاب خويش چون سگ كهف اندرآن حرم آن از شكستگى سر و پا برآورم

دندانم ار به سنگ غرامت شكسته اندوقت ثناى خواجه ثنايا برآورم

*** 208

كعبه است ايوان خسرو كاندر اوستر عالى را هويدا ديده ام

كعبه را باشد كبوتر در حرم در حرم شهباز بيضا ديده ام

كعبه را ماند در عاليت و من محرم اين كعبه ام تا ديده ام

پيشت آرم نظم قرآن را شفيع كز همه عيبش مبرا ديده ام

پيشت آرم كعبه حق را شفيع كاسمانش خاك بطحا ديده ام

پيشت آرم مصطفائى را شفيع كاسم او ياسين و طه ديده ام

پيشت آرم چار يارش را شفيع كز هدى شان عز والا ديده ام

پيشت آرم هفت مردان را شفيع كز دو عالمشان تبرا ديده ام

پيشت آرم جان افريدون را شفيع كز جهانداريش طغرا ديده ام

پيشت آرم جان فخرالدين شفيع كز شرف كسريش مولا ديده ام

كز پى حج رخصتم خواهى ز شاه كاين سفر دل را تمنا ديده ام

*** 226

حجره دل را كز كعبه وحدت اثر است در به فردوس و كليدان به خراسان يابم

بختيان نفس من كه جرس دار شونداز دهان جرس افغان به خراسان يابم

نزد من كعبه كعبست خراسان كه ز شوق كعبه را محرم گردان به خراسان يابم

برداى طلب احرام همى گيرم از آنك عرفات كرم آسان به خراسان يابم

ص: 74

گر چه احرامگه جان ز عراقست مراليك ميقاتگه جان به خراسان يابم

بهر قربان چنين كعبه عجب نيست كه من عيد را صورت قربان به خراسان يابم

*** 231

او كعبه علوم و كف و كلك و مجلسش بودند زمزم و حجرالاسود و مقام

او و همه جهان مثل زمزم و خلاب او و همه سران حجرالاسود و رخام

زمزم نماى بود به مدحش زبان من تا كرده بودم از حجرالاسود استلام

تحفة الحرمين و تفاحة الثقلين

*** 286

صبح خيزان بين بصدر كعبه مهمان آمده جان عالم ديده و در عالم جان آمده

آستان خاص سلطان السلاطين داده بوس پس به بار عام پيشه صفه مهمان آمده

كعبه بر كرده عرب وار آتشى كز نور آن شب روان در راه منزل منزل آسان آمده

كعبه استقبالشان فرموده هم در باديه پس همه ره با همه لبيك گويان آمده

شب روان چون كرم شب تابنده صحرائى همه خفتگان چون گرم قززنده به زندان آمده

كعبه برخوانى نشانده فاقه زدگان را به نازكز نياز آنجا سليمان مور آن خوان آمده

ص: 75

بر سر آن خوان عزت نسر طائردان مگس بلكه پر جبرئيل آنجا مگس ران آمده

از براى خوان كعبه ماه در ماهى دوبارگاه سيمين نان و گه زرين نمكدان آمده

رسته دندان نياز آنجا و پير هشت خلداز بن دندان طفيل هفت مردان آمده

پيش دندان از در سلطان بدست خاصگان دوستكانى سر بمهر خاص سلطان آمده

مصطفى استاده خوانسالار و رضوان طشت دارهديه دندان مزد خاص و عام يكسان آمده

هم خلال از طوبى و هم آبدست از سلسبيل بلكه دست آب همه تسكين رضوان آمده

آسمان آورده زرين آبدستان زافتاب پشت خم پيش سران چون آبدستان آمده

خضر جلابى بدست از آبدست مصطفى كوست ظلمات عرب را آب حيوان آمده

فاقه پروردان چو پاكان حوارى روزه داركعبه همچون خوان عيسى عيد ايشان آمده

يوسفان در پيش خوان كعبه باشند آن چنانك پيش يوسف قحط پروردان كنعان آمده

خوان كعبه هشت خوان خلد را ماند كه هست چار جوى او را به جاى سبع الوان آمده

ص: 76

بر سر آن خوان دل پاكان چو مرغان بهشت نيمه اى گويا و ديگر نيمه بريان آمده

كعبه در تربيع همچون تخت نرد مهره بازكعبتين جانها و نراد انسى و جان آمده

نقش يك تنها به روى كعبتين پيدا شده پس شش و پنج و چهار و سه دو پنهان آمده

هر حسابى كرده بر حق ختم چون نرد زيادهر كه شش پنجى زده يك بر سر آن آمده

عالمان چون حضر پوشيده برهنه پاى و سرنعل پى شان همسر تاج خضر و خان آمده

صوفيان ز كوه پر آب زندگانى چون خضرهمچو موسى در عصاشان جان ثعبان آمده

هو و هو گويان مريدان هوى هوى اندر دهان چون صدف تن غرق اشك و سينه عطشان آمده

ز آه ايشان كه الف چون سوزن عيسى شده گاه هى چون حلقه زنجير مطران آمده

آتشين حلقه ز باد افتاده و جسته ز حلق رفته ساق عرش را خلخال پيچان آمده

ز آهشان يك نيمه مسمار در دوزخ شده باز ديگر نيمه طوق حلق شيطان آمده

اين مربع خانه نور از خروش صادقان چون مسدس خان زنبوران پر افغان آمده

ص: 77

چون مشبك خام زنبوران ز آه عاشقان بس دريچه كاندرين بام نه ايوان آمده

كعبه همچون شاه زنبوران ميانجا معتكف عالمى گردش چو زنبوران غريوان آمده

آفتاب اشتر سوارى بر فلك بيمار تن در طواف كعبه محرم وار عريان آمده

خون قربان رفته در زير زمين تا پشت گاوگاو بالاى زمين از بهر قربان آمده

بر زمين الحمداللَّه خون قربان بسته نقش بر هوا تسبيح گويان جان حيوان آمده

كعبه در ناف زمين بهتر سلاسه است از شرف كاندر ارحام وجود از صلب فرمان آمده

كعبه خاتون دو كون او را در اين خرگاه سبزهفت بانو بين پرستار شبستان آمده

صبح و شام او را دو خادم، جوهر و عنبر به نام اين ز روم آن از حبش سالار كيهان آمده

خادمانش بر دو طفلانند اتابك و آن دو راگاهواره بابل و مولد خراسان آمده

خال مشك از روى گندمگون خاتون عرب عاشقان را آرزو بخش و دلستان آمده

روى گندمگون او بوده تصاوير بهشت آدم از سوداى گندم ز آن پريشان آمده

ص: 78

كعبه صرافى، دكانش نيمه بام آسمان بر يكى دستش محك زر ايمان آمده

بر محك كعبه كو جنس بلال آمد برنگ هر كه را زر بولهب رويست شادان آمده

بر سياهى سنگ اگر زرت سپيد آيد نه سرخ ز آن سپيدى دان سياهى روى ديوان آمده

سنگ زر شبرنگ لكن صبح وار از راستى شاهد هر بچه كز خورشيد در كان آمده

در سياهى سنگ كعبه روشنايى بين چنانك نور معنى در سياهى حرف قرآن آمده

زمزم آنك چون دهانى آب حيوان در گلووان دهان را ميم لب چون سين دندان آمده

پيش عيسى دم چه زمزم صليب دلو چرخ سرنگون بى آب چون چاه زنخدان آمده

مصطفى كحال عقل و كعبه دكان شفاست عيسى اينجا كيست هاون كوب دكان آمده

عيسى آنك پيش كعبه بسته چون احراميان چادرى كان دست ريس دخت عمران آمده

كعبه را از خاصيت پنداشته عود الصليب كز دم ابن اللَّه او را ام صبيان آمده

ازأ انتش همزه مسمار و الف دارى شده بر چنين دارى ز عصمت كاف ها خوان آمده

ص: 79

گر حرم خون گريد از غوغاى مكه حق اوست كز فلاخنشان فراز كعبه غضبان آمده

برخلاف عادت از اصحاب فيل است اى عجب بر سر مرغان كعبه سنگ باران آمده

مكيان چون ماكيانى بر سر خود كرده خاك كز خروس فتنه شان آواز خذلان آمده

بوقبيس آرامگاه انبياء بوده مقيم باز غضبان گاه اهل بغى و عصيان آمده

كره عيسى نامى از بالاى كعبه خيبرى زاندر و مشتى يهودى رنگ فتان آمده

زود بينام از جلال كعبه مريم صفت خيبر وارون عيسى گرد ويران آمده

من به چشم خويش ديدم كعبه را از زخم سنگ اشكبار از دست مشتى نابسامان آمده

كرده روح القدس پيش كعبه پرها را حجاب تا بر او آسيب سنگ اهل طغيان آمده

بوقبيس از شرم كعبه رفته در زلزال خوف كعبه را از روى ضجرت راى نقلان آمده

كعبه در شومى عرب چون قطب درتنگى صاف يا صدف در بحر ظلمانى گروگان آمده

كعبه قطب است و بنى آدم بنات العرش وارگرد قطب آسيمه سر شيدا و حيران آمده

ص: 80

كعبه هم قطب است و گردون راست چون دستاس زال صورت دستاس را بر قطب دوران آمده

كعبه روغن خانه اى دان روز و شب گاو خراس گاو پيسه گرد روغن خانه گردان آمده

كعبه شمع و روشنان پروانه و گيتى لگن بر لگن پروانه را بين مست جولان آمده

كعبه گنج است و سياهان عرب ماران گنج گرد گنج آنك صف ماران فراوان آمده

كعبه شان شهد و كان زر رسته است اى عجب خيل زنبوران و مارانش نگهبان آمده

*** 291

الوداع اى كعبه كاينك وقت هجران آمده دل تنورى گشته و زوديده طوفان آمده

الوداع اى كعبه كاينك مست راوق گشته خاك ز آنكه چشم از اشك ميگون راوق افشان آمده

الوداع اى كعبه كاينك كالبد با حال بدرفته از پيش تو و جان وقف هجران آمده

الوداع اى كعبه كاينك هفته اى در خدمتت عيش خوابى بوده و تعبيرش احزان آمده

الوداع اى كعبه كاينك روز وصلت صبح واردير سر بر كرده و بس زود پايان آمده

ص: 81

الوداع اى كعبه كاينك درد هجران جان گزاى شمه اى خاك مدينه حرز و درمان آمده

مكه مى خواهى و كعبه ها مدينه پيش تست مكه تمكين و در وى كعبه جان آمده

مصطفى كعبه است و مهر كتف او سنگ سياه هر كف از بهر كف او زمزم احسان آمده

گرد چار اركان او بين هفت طوق و شش جهت چار اركانش ز ياران چار اقران آمده

حبذا خاك مدينه، حبذا عين النبى هر دو اصل چار جوى و هشت بستان آمده

در مدينه مصطفى دين مشخص دان و بس و آنكه از دين در مدينه اصل و بنياد آمده

گر بجويى ور نويسى هم باسم و هم بذات در مدينه نقش دين بينى به برهان آمده

*** 315

آن كعبه محرم نشان، آن زمزم آتش فشان در كاخ مه دامن كشان يك مه به پرواز آمده

هرسنگ را كز ساحرى كرده صبا ميناگرى از خشت زر خاورى ميناش دينار آمده

*** 328

تو كعبه عجم شده، او كعبه عرب او و تو هر دو قبله انسى و جان شده

قبله به قبله رفته و كوس سخا زده كعبه به كعبه آمده و كامران شده

تو ميهمان كعبه شده هفته اى و بازهمشهريان كعبه تو را ميهمان شده

ص: 82

خوان ساخته به رسم كيان اهل مكه رارسم كيان ربيع دل مكيان شده

تو هفت طوف كرده وكعبه عروس وارهر هفت كرده پيش تو و عشق دان شده

نظاره در تو چشم ملايك كه چشم توديده جمال كعبه و زمزم فشان شده

تو بوسه داده چهره سنگ سياه و بازرضوان زخاك پاى تو بوسه ستان شده

سنگ سياه زير نثارت ز سيم و زرابر سيه نموده و برف خزان شده

گر زخم يافته دلت از رنج باديه ديدار كعبه مرهم راحت رسان شده

تو ناخنى ز كعبه نه اى دو روزين حسددر چشم ديو ناخنه هست استخوان شده

كوثر به ناودان شده آندم كه پاى توكرده طواف كعبه وزى ناودان شده

هر خون كه رانده از تن قربان خواص توگلگونه عذار خواص جنان شده

خون بهيمه ريخته هرميزبان به شرطتو خون نفس ريخته و ميزبان شده

چون زى مدينه آمده مهد رفيع توزابر عطات شوره ستان بوستان شده

تو عنبرين نفس به سر روضه رسول و زياد تو ملايكه مشكين دهان شده

وقت قدوم روضه ترا مرحبا زده صدق دلت به حضرت او نورهان شده

آن شاخ سيم بر سر بالين مصطفى از بس نثار لعل وزرت گلستان شده

تو شب به روضه نبوى زنده داشته عين اللهت به لطف نظر پاسبان شده

اشك نياز ريخته چشم تو شمع واروز نور روضه نبوى شمعدان شده

هنگام بازگشت همه ره ز بركتت شب بدروار بدرقه كاروان شده

در موكبت براى خبر چون كبوتران شام و سحر دو نامه بر رايگان شده

وز بهر محملت كه فلك بود غاشيه اش خورشيد ناقه گشته و مه ساربان شده

تاريخ گشته رفتن مهد تو در عرب چون درعجم كرامت تو داستان شده

اى آسيه كرامت و اى ساره معرفت حواى وقت و مريم آخر زمان شده

اين هر چهار طاهره را خامسه توئى هرناخن از تو رابعه دودمان شده

اى اعتقاد نه زن و ده يار مصطفات از نوزده زبانيه حرز امان شده

ص: 83

هستند ده ستاره و نه حور با دلت همراه هشت جنت وهفت آسمان شه

گر شاه بانوان ز خلاط آمده به حج نامش به جود درهمه گيتى عيان شده

تو قحط مكه برده و نامت به شرق و غرب تا خط قندهار و حد قيروان شده

صد شاه بانوان سزدت پيشكار وهست صد شاه ارمنت رهى و قهرمان شده

خاقانى ار ز خدمت مهد تو دور ماندعمرش به خرده در سر تشوير آن شده

اكنون به عذر بى طمعى خوانده مدح توبر مدح خوان تو ملكان مدح خوان شده

زين شعر كره بر قد و صفت قباى فخروز بهر پنبه تير فلك چون كمان شده

بادت بقاى خضر وهم ازبركت دعات اسكندر جهان، شه شرق اخستان شده

بادت سعادت ابد و هم به همتت قيدافه زمين فرو آن بانوان شده

در مدح عضمة الدين

*** 329

اى در حرمت نشان كعبه درگاه تو را مكان كعبه

اى كمتر خادمان بزمت بهتر ز مجاوران كعبه

كعبه است درت نوشته خورشيدالعبد بر آستان كعبه

شاهان همه در پناه قدرت چون مرغان در امان كعبه

گردون به مثال بارگاهت كرده ز حق امتحان كعبه

حق كرده خليل را اشارت تا كرده بنا بسان كعبه

ملت به جوار تو بر آسودچون صيد به دودمان كعبه

جاى قسم و مقام سجده است از بهر خواص جان كعبه

خاك قدمت به عرض مصحف صحن حرمت نشان كعبه

كعبه به درت پيام داده است كاى كعبه جان و جان كعبه

ص: 84

جبريل كه اين پيام بشنودحالى ستد از زبان كعبه

بر كعبه كنند جان فشان خلق بر صدر تو جان فشان كعبه

دست تو محيط بر ممالك ابرى شده سايبان كعبه

اى تشنه ابر رحمت توچون من لب ناودان كعبه

ظلم از در تو رميده چون ديواز سايه پاسبان كعبه

شيطان ز درت رميده ز آنسانك پيلان ز نگاهبان كعبه

ظلم و حرم تو، حاش للَّه پاى سگ و نردبان كعبه

رضوان صفت سراى پرده ات كرده است به داستان كعبه

جويد به تبرك آب دستت چو خاج ز ناودان كعبه

دهليز سرات ناف فردوس چون ناف زمين ميان كعبه

چندانكه مجاور حجابى دارى صفت نهان كعبه

شروان بتو مكه گشت و بزمت دارد حرم عيان كعبه

اى كعبه بساط آسمان خوان عنقا شده مور خوان كعبه

گر خصم به كين تو كشد دست چون ابرهه بر زيان كعبه

ز اقبال تو سنگسار گرددچون پيل زيان رسان كعبه

اى دولت در ركاب بختت چون جنت در عنان كعبه

هر پنج نماز چون كنى روى سوى در كامران كعبه

بر فرق تو اختران رحمت بارند ز آسمان كعبه

اى كعبه ملك عصمة الدين من بنده رايگان كعبه

اى بانوى شرق و كعبه جودمن بلبل مدح خوان كعبه

گر كعبه شدى چو من زبان وروصفت بودى بيان كعبه

موقوف اشارت تو ماندم چون حاجى ميهمان كعبه

تا از حجر است و آستانه خال سيه و لبان كعبه

ص: 85

در دولت جاودانت بينام هم حرمت و هم توان كعبه

پرده در بارگاه بادت ز آن حله كه هست از آن كعبه

دولت شده در ضمنان عمرت چون ملت در ضمان كعبه

*** 335

دلم كعبه است و تن حلقه چگونه حلقه اى كانراز بس دندانه گر بينى دهان زمزمش خوانى

سر احراميان درد بر زانو بهست ايراصفا و مروه مردان سر زانو است گردانى

توزين احرام و زاين كعبه چه دانى كز برون چشمت ز كعبه پوششى ديده است و از احرام عريانى

شده است آيينه زانو بنفش از شانه دستم كه دارم چون بنفشه سر به زانوى پشيمانى

*** 342

نه نون والقلم هم كژ است اول آنگه بجز راستش مقتدائى نيابى

ز دل شاهدى ساز كو را چو كعبه همه روى بينى قفائى نيابى

چو دل كعبه كردى سر هر دو زانوكم از مروه اى يا صفائى نيابى

برو پيل پنداشت از كعبه دل برون ران كز اين به وغائى نيابى

ببا كعبه عزت دل ز عزى تهى كن كز اين به غزائى نيابى

گر از كعبه در دير صادق دل آيى به از دير حاجت روائى نيابى

ور از دير زى كعبه بى صدق پويى به كعبه قبول دعائى نيابى

*** 345

هفت طواف كعبه را هفت تنان بسند بس ما و سه پنج كعبتين، داو بهفت و داورى

ما كه وا ختيار كه كاين شجره است از آن مابد پسران خانه كن، باد سران سرسرى

*** 350

در عرفات بختيان باديه كرده پى سپرما و تو بسپريم هم باديه قلندرى

در عرفات عاشقان بختى بى خبر تويى كانگه باركش ترى كز همه بى خبرترى

دى به نماز ديگرى موقف اگر تمام شدچون تو صبوح كرده اى مرد نماز ديگرى

ور سر مشعرالحرام آمده اند محرمان محرم مى شويم ما ميكده كرده مشعرى

وز ز منى خورد زمين خون حلال جانوران ما بخوريم خون رز تا نرسد به جانورى

هر كه كبوترى كشد هم به ثواب در رسدپس تو ببر گلوى دل كو كندت كبوترى

سنگ فشان كنند خلق از پى دين بجمره درما همه جان فشان كنيم از پى خم به مى خرى

ور به طواف كعبه اند از سر پاى سر زنان ما و تو و طواف دير از سر دل، نه سرسرى

ور همه سنگ كعبه را بوسه زنند حاجيان ما همه بوسه گه كنيم از سر زلف سعترى

كوى مغان و ما و تو هر سر سنگ كعبه اى درد تو كرده زمزمى، دست تو كرده ساغرى

طاعت ماست با گنه كز پى نام در خوردروى سپيد جامه را داغ سياه گازرى

كعبه به زاهدان رسد، دير به ما سبوكشان بخشش اصل دان همه ما و تو ازميان برى

زهد شما و فسق ما چون همه حكم داور است داورتان خداى باد اين همه چيست داورى

گر حج و عمره كرده اند از در كعبه رهروان ما حج و عمره مى كنيم از در خسرو سرى

خاطرخاقانى از آن كعبه شناس شد كه اودر حرم خدايگان كرد به جان مجاورى

*** 356

گر محرم عيدند همه كعبه ستايان تو محرم مى باش و مكن كعبه ستايى

ص: 86

ص: 87

احرام كه گيرى چو قدح گير كه داردعريانى بيرون و درون لعل قبايى

كعبه چكنى با حجرالاسود و زمزم ها عارض و زلف و لب تركان سرايى

هم خدمت اين حلقه به گوشان ختن به از طاعت آن كعبه نشينان ريايى

*** 357

چون نقش بصر در سيهى نورى سپيدى چون زلف بتان در ظلمات اصل ضيايى

هستى حجرالاسود و كعبه علم شاه تا كعبه به جايست بر آن كعبه بجايى

*** 374

گر كعبه جويى باريا، بتخانه سازى كعبه راور بت پرستى با صفا، كعبه ثناخوان آيدت

چون از نيازت بوى نه، كعبه پرستى روى نه چون آبت اندر جوى نه پل كردن آسان آيدت

*** 423

باد آب گفت زمزم و خاك در تو كعبه ركن و حجرالاسود ديوار تو عالم را

تا هست ملايك را عرشه آينه نورى باد آينه عرشى رخسار تو عالم را

*** 531

ديده در كار لب و خاكش كنم پيشكش هم جان و هم مالش كنم

كعبه جان او و عيد دل هم اوست جان و دل قربان همه سالش كنم

چون مرا از راه كعبه است اين فتوح بس طواف شكر كامسالش كنم

ماه من كاشتر سوار آيد به راه ديده سقا، سينه حمالش كنم

*** 637

اين حصن را كه چون حرم مكه حصن اوست زان قصر كعبه را فروزان تازه كرد

وين كعبه را كه سد سكندر حريم اوست خضر خليل مرتبه بنيان تازه كرد

بهر ثبات ملك چنين كعبه جلال از بوقبيس حلم خود اركان تازه كرد

*** 638

ترا كعبه دل درون تار و ماربرون دير صورت كنى زرنگار

مبر قفل زرين كعبه بدانك در دير را حلقه آيد به كار

زهى كعبه ويران كن دير سازتو زاصحاب فيلى نه ز اصحاب غار

گراينجا به سنگى نيايى فرودهم از تو به سنگى بر آيد مار

گر اول به پيلى كنى قصد سنگ هم آخر به مرغى شوى سنگسار

*** 654

سنگ سياه كعبه را بوسه زده پس آنگهى دست سپيد سفلگان بوسه زنم، دريغ من

تا جورم چو آفتاب اينت عجب كه بى بهابر سر خاك عورتن نور تنم، دريغ من

*** 695

رفت زى كعبه كه آرد كعبه را زى تو شفيع تاش بپذيرى كه او با توبه ايمان تازه كرد

پيش كعبه نفس حسى بهر قربا هديه بردپيش صدرت جان قدسى كشت و قربان تازه كرد

*** 695

تن را سجود كعبه فريضه است و نقص نيست گر ديده را ز ديدن كعبه جدا كند

گر تن به قرب كعبه نگشت آشنا رواست بايد كه جان به قرب سجود آشنا كند

ص: 88

ص: 89

از تن نماز خدمت اگر فوت شد كنون جان هم سجود سهو برد و هم قضا كند

*** 700

تبريز كعبه شد حرمش را ستون عدل صدر فرشته خلق پيمبر تميز كرد

آرى ز ابتدا حرم كعبه را ستون هم مكرمات عمر عبدالعزيز كرد

ص: 90

ص: 91

ص: 92

ذره هاى هواى غرفه اوسر بسر نور آفتاب مثال

صورت ذره هاى درگه اوست هر چه بينى درين جهان اشكال

معنى موجهاى بركه اوست هر چه يابى زمان زمان ز احوال

هر يك از ذره هاى لطف هواش جام گيتى نما باستقبال

هريك از شعله هاى عكس صفاش آفتابيست كاينات ظلال

صفحات سطوح بى نقشش مشتمل بر نقوش حال و مآل

نفحات رياض جان بخشش مرده را زنده كرده اندر حال

تا نسيم هواش يافت ملك ميزند در هواى او پر و بال

مطرب عشق بر كشيده سروروصل را داد جام مالامال

ص: 93

ص: 94

ص: 95

سعدى ره كعبه رضا گيراى مرد خدا دَرِ خداگير

بدبخت كسى كه سر بتابدزين در كه درى دگر بيابد

*** 158

جامه كعبه را كه مى بوسنداو نه از كرم پيله نامى شد

با عزيزى نشست روزى چندلاجرم همچنو گرامى شد

*** 160

از من بگوى حاجى مردم گزاى راكو پوستين خلق به آزار مى درد

حاجى تو نيستى شترست از براى آنك بيچاره خار مى خورد و بار مى برد

*** 203

ستايش پيغمبر صلّى اللَّه عليه وآله

كريم السَّجايا جَميل الشِيَم نبىّ البَرايا شفيعُ الأمم

امام رسُل پيشواى سبيل امين خدا مهبط جبرئيل

شفيع الورى خواجه بعث و نشرامام الهدى صدر ديوان حشر

كليمى كه چرخ فلك طور اوست همه نورها پرتو نور اوست

شفيعُ مطاعُ نبىُ كريم قسيمُ جسيمُ نسيمُ وسيم

يتيمى كه ناكرده (1) 8 قرآن درست

كتبخانه چند ملت بشست

چو عزمش برآهيخت شمشير بيم بمعجز ميان قمر زد دو نيم

ص: 96

چو صيحش در افواه دنيا فتادتزلزل در ايوان كسرى فتاد

به لا قامت لات بشكست خردباعراز دين آب عزّى ببرد

نه از لات و عزى برآورد گردكه تورية و انجيل منسوخ كرد (1) 9

شبى بر نشست از فلك برگذشت به تمكين وجاه ازملك درگذشت

چنان گرم در تيه قربت براندكه بر سِدره جبريل ازو بازماند

بدو گفت سالار بيت الحرام كه اى حامل وحى برتر خرام

چو در دوستى مخلصم يافتى عنانم ز صحبت چرا تافتى

بگفتا فراتر مجالم نماندبماندم كه نيروى بالم نماند

اگر يكسر موى برتر پرم فروغ تجلى بسوزد پرم

نماند به عصيان كسى در گروكه دارد چنين سيدى پيشرو

چه نعت پسنديده گويم تراعليك السلام اى نبىّ الورا

درود ملك بر روان تو بادبر اصحاب و بر پيروان تو باد

نخستين ابوبكر پير مُريدعمر پنجه بر پيچ (2) 10 ديو مَريد

خردمند عثمان شب زنده دارچهارم على شاه دلدل سوار

خدايا به حق بنى فاطمه كه بر قولم ايمان كنم خاتمه

اگر دعوتم رد كنى ور قبول من و دست و دامان آل رسول

چه كم گردد اى صدر فرخنده پى ز قدر ر فيعت به درگاه حى

كه باشند مشتى گدايان خيل به مهمان دارالسلامت طفيل

خدايت ثنا گفت و تبجيل كردزمين بوس قدر تو جبريل كرد

بلند آسمان پيش قدرت خجل تو مخلوق و آدم هنوز آب و گل

تو اصل وجود آمدى از نخست دگر هر چه موجود شد فرع تست

ص: 97

ندانم كدامين سخن گويمت كه والا (1) 11 ترى زانچه من گويمت

ترا عِزّ لولاك تمكين بسست ثناى تو طه و يس بسست

چه وصفت كند سعدى ناتمام عليك الصلوة اى نبى السلام

*** 260

شنيدم كه پيرى به راه حجازبهر خطوه (2) 12 كردى دو ركعت نماز

چنان گرم رو در طريق خداى كه خار مغيلان نكندى ز پاى

بآخر ز وسواس خاطر پريش پسند آمدش درنظر كار خويش

بتلبيس ابليس در چاه رفت كه نتوان ازين خوبتر راه رفت

گرش رحمت حق نه دريافتى غرورش سر از جاده برتافتى

يكى هاتف از غيبش آواز دادك اى نيكبخت مبارك نهاد

مپندار اگر طاعتى كرده اى كه نزلى بدين حضرت آورده اى

به احسانى آسوده كردن دلى به از الف ركعت به هر منزلى

*** 289

پس آنان كه در وجد مستغرقندشب و روز در عين حفظ حقند (3) 13

نگه دارد از تاب آتش خليل چو تابوت موسى ز غرقاب نيل

*** 294

نگه كن كه پروانه سوزناك چه گفت، اى عجب گر بسوزم چه باك؟

مرا چون خليل آتشى در دلست كه پندارى اين شعله بر من گلست

*** 299

گرفتم كه خود هستى از عيب پاك تعنت مكن بر من عيبناك

يكى حلقه كعبه دارد به دست يكى در خراباتى افتاده مست

*** 334

مرا حاجيى شانه عاج دادكه رحمت بر اخلاق حجاج باد

شنيدم كه بارى سگم خوانده بودكه از من به نوعى دلش مانده بود

بينداختم شانه كاين استخوان نمى بايدم ديگرم سگ مخوان

مپندار چون سركه خود خورم كه جور خداوند حلوا برم

قناعت كن از نفس بر اندكى كه سلطان و درويش بينى يكى

چرا پيش خسرو به خواهش روى چو يكسر نهادى طمع خسروى

وگر خودپرستى شكم طبله كن در خانه اين و آن قبله كن

*** 395

خدايا به ذات خداونديت به اوصاف بى مثل و ماننديت

به لبيك حجاج بيت الحرام به مدفون يثرب عليه السلام

به تكبير مردان شمشير زن كه مرد وغا را شمارند زن

به طاعات پيران آراسته به صدق جوانان نوخاسته

كه ما را در آن ورطه يك نفس ز ننگ دو گفتن به فرياد رس

اميدست از آنان كه طاعت كنندكه بى طاعتان را شفاعت كنند

*** 447

گر همه مرغى زنند، سخت كمانان به تيرحيف بود بلبلى، كاينهمه دستان اوست

ص: 98

ص: 99

سعدى اگر طالبى، راه رو رنج بركعبه ديدار دوست، صبر بيابان اوست

*** 458

دردى از حسرت ديدار تو دارم كه طبيب عاجز آمد كه مرا چاره درمان تو نيست

آخر اى كعبه مقصود كجا افتادى كه خود از هيچ طرف حدّ بيابان تو نيست؟

گر برانى چه كند بنده كه فرمان نبردور بخوانى عجب از غايت احسان تونيست

سعدى از بند تو هرگز بدر آيد هيهات بلكه حيفست بر آن كس كه به زندان تو نيست

*** 464

با داغ تو رنجورى، به كز نظرت دورى پيش قدمت مردن، خوشتر كه به هجرانت

اى باديه هجران، تا عشق حرم باشدعشاق نينديشد، از خار مغيلانت

*** 515

جمال كعبه چنان مى دواندم به نشاطكه خارهاى مغيلان حرير مى آيد

نه آنچنان به تو مشغولم اى بهشتى روى كه ياد خويشتنم در ضمير مى آيد

*** 527

فردا كه سر ز خاك برآرم اگر ترابينم، فراغتم بود از روز رستخيز

تا خود كجا رسد به قيامت نماز من من روى در تو و همه كس روى در حجاز (1) 14

*** 551

آمدى وه كه چه مشتاق و پريشان بودم تا برفتى زبرم صورت بيجان بودم

نه فراموشيم از ذكر تو خاموش نشاندكه در انديشه اوصاف تو حيران بودم

بى تو در دامن گلزار نخفتم يك شب كه نه در باديه خار مغيلان بودم

زنده مى كرد مرا دمبدم اميد وصال ور نه دور از نظرت كشته هجران بودم

به تولاى تو در آتش محنت چو خليل گوييا در چمن لاله و ريحان بودم

تا مگر يك نفسم بوى تو آرد دم صبح همه شب منتظر مرغ سحر خوان بودم

سعدى از جور فراقت همه روز اين مى گفت عهد بشكستى و من بر سر پيمان بودم

*** 829

پروردگار خلق خدايى به كس ندادتا همچو كعبه روى بمالند بر درش

از مال و دستگاه خداوند قدر و جاه چون راحتى به كس نرسد خاك بر سرش

*** 901

ترسم نرسى به كعبه اى اعرابى كاين ره كه تو مى روى به تركستانست

آرزومند كعبه را شرط است كه تحمل كند نشيب و فراز

ص: 100

ص: 101

ص: 102

.

ص: 103

صادق آمد گفت او، وز ماه دور افتاده ام چون حجاج گم شده اندر مغيلان فنا

182*** 116

در ميان عاشقان عاقل مباخاصه در عشق چنين شيرين لقا

دور بادا عاقلان از عاشقان دور بادا بوى گلخن از صبا

گر در آيد عاقلى گو راه نيست ور در آيد عاشقى صد مرحبا

عقل تا تدبير و انديشه كندرفته باشد عشق تا هفتم سما

عقل تا جويد شتر از بهر حج رفته باشد عشق بر كوه صفا

185*** 116

خورشيد را كسوفى، مه را بود خسوفى گر تو خليل وقتى اين هر دو را بگو لا

گويند جمله ياران باطل شدند و مردندباطل نگردد آن كو بر حق كند تولا

199*** 121

اى خان و مان بمانده و از شهر خود جداشاد آمديت از سفر خانه خدا

روز از سفر بفاقه و شبها قرار نى در عشق حج كعبه و ديدار مصطفا

ماليده رو و سينه در آن قبله گاه حق در خانه خدا شده قد كان آمناً

چونيد و چون بديت در اين راه با خطرايمن كند خداى در دين راه جمله را

در آسمان ز غلغل لبيك حاجيان تا عرش نعرها و غريوست از صدا

جان چشم تو ببوسد و بر پات سر نهداى مروه را بديده و بر رفته بر صفا

ص: 104

مهمان حق شديت و خدا وعده كرده است مهمان عزيز باشد، خاصه بپيش ما

جان خاك اشترى كه كشد بار حاجيان تا مشعرالحرام و تا منزل منا

باز آمده ز حج و دل آنجا شده مقيم جان حلقه را گرفته و تن گشته مبتلا

از شام ذات جحفه و از بصره ذات عرق با تيغ و با كفن شده اينجا كه ربنا

كوه صفا بر آبسر كوه رخ ببيت تكبير كن برادر و تهليل و هم دعا

اكنون كه هفت بار طوافت قبول شداندر مقام دو ركعت كن قدوم را

وانگه بر آيد بمروه و مانند اين بكن تا هفت بار و باز بخانه طوانها (1) 15

تا روز ترويه بشنو خطبه بليغ وانگه بجانب عرفات آى در صلا

وانگه بموقف آى و بقرب جبل بايست پس بامداد بار دگر بيست هم بجا

و آنگاه روى سوى منى آر و بعد از آن تا هفت بار مى زن و مى گير سنگها

از ما سلام بادا بر ركن و بر حطيم اى شوق ما بزمزم و آن منزل وفا

صبحى بود ز خواب بخيزيم گرد ماازاذخر و خليل بما بو دهد صبا

200*** 122

دلرا رفيق ما كند آن كس كه عذر هست زيرا كه دل سبك بود و چست و تيزپا

دل مصر مى رود كه بكشتيش وهم نيست دل مكه مى رود كه نجويد مهاره را

202*** 123

هر روز با مداد سلام عليكماآنجا كه شه نشيند و آن وقت مرتضا

ص: 105

دل ايستاد پيشش، بسته دو دست خويش تا دست شاه بخشد پايان زر و عطا

جان مست كاس وتا ابدالدهر گه گهى بر خوان جسم كاسه نهد دل نصيب ما

تازان نصيب بخشد دست مسيح عشق مر مرده را سعادت و بيمار را دوا

برگ تمام يابد از او باغ عشرتى هم با نوا شود ز طرب چنگل دو تا

در رقص گشته تن ز نواهاى تن بتن جان خود خراب ومست درآن محوو آن فنا

زندان شده بهشت زناى و زنوش عشق قاضى عقل مست در آن مسند قضا

سوى مدرس خرد آيند در سؤال كين فتنه عظيم در اسلام شد چرا

مفتى عقل كل بفتوى دهد جواب كين دم قيامتست روا كو و ناروا

در عيدگاه وصل برآمد خطيب عشق با ذوالفقار و گفت مردان شاه را ثنا

از بحر لامكان همه جانهاى گوهرى كرده نثار گوهر و مرجان جانها

خاصان خاص وپردگيان سراى عشق صف صف نشسته در هوسش بر درسرا

چون از شكاف پرده بريشان نظر كندبس نعره هاى عشق برآيد كه مرحبا

مى خواست سينه اش كه سنائى دهدبچرخ سيناى سينه اش بنگنجيد در سما

هرچار عنصرند درين جوش همچو ديك نى نار برقرار و نه خاك و نم هوا

گه خاك در لباس گيا رفت از هوس گه آب خود هوا شد از بهر اين ولا

از راه رو غناس شده آب آتشى آتش شده ز عشق هوا هم درين فضا

اركان به خانه خانه بگشته چو بيذقى از بهر عشق شاه نه از لهو چون شما

اى بيخبر برو كه ترا آب رو شنيست تا وا رهد ز آب و گلت صفوت صفا

زيرا كه طالب صفت صفوتست آب وان نيست جز وصال تو با قلزم ضيا

ز آدم اگر بگردى او بى خداى نيست ابليس وار سنگ خورى از كف خدا

آرى خداى نيست وليكن خداى رااين سنتيست رفته در اسرار كبريا

چون پيش آدم از دل وجان و بدن كنى يك سجده اى بامر حق از صدق بى ريا

هر سو كه تو بگردى از قبله بعد از آن كعبه بگردد آن سو بهر دل ترا

ص: 106

مجموع چون نباشم در راه، پس زمن مجموع چون شوند رفيقان با وفا

ديوارهاى خانه چومجموع شد بنظم آنگاه اهل خانه درو جمع شد دلا

چون كيسه جمع نبود باشد دريده درزپس سيم جمع چون شود از وى يكى بيا

مجموع چون شوم چو به تبريز شد مقيم شمس الحقى كه او شد سر جمع هر علا

207*** 125

اى كه بهنگام درد راحت جانى مراوى كه بتلخى فقر گنج روانى مرا

آنچه نبردست و هم عقل نديدست و فهم از تو بجانم رسيد قبله از انى مرا

214*** 128

نگر بعيسى مريم كه از دوام سفرچو آب چشمه حيوانست يحيى الموتى

نگر با حمد مرسل كه مكه را بگذاشت كشيد لشكر و بر مكه گشت او والا

241*** 138

نرد كف تو بر دست مراشير غم تو خوردست مرا

گشتم چو خليل اندر غم توآتشكده ها سردست مرا

256*** 144

بشكند آن چشم تو صد عهد رامست كند زلف تو صد شانه را

ص: 107

يك نفسى بام برآ اى صنم رقص در آراستن حنانه را

259*** 145

در خرد طفل دو روزه نهدآنچ نباشد دل فرزانه را

طفل كى باشد تو مگر منكرى عربده استن حنانه را

260*** 146

گرد چنين كعبه كن اى جان طواف گرد چنين مايده گرد اى گدا

هر كه بگرد دل آرد طواف جان جهانى شود و دلربا

306*** 160

اى عقل باش حيران نى وصل جو نه هجران چون وصل گوش دارى زانكس كه نيست غايب

جان چيست فقر و حاجت جانبخش كيست جز تواى قبله حوايج معشوقه مطالب

332*** 168

اين خانه كه پيوسته در او بانگ چغانست از خواجه بپرسيد كه اين خانه چه خانه ست

اين صورت بت چيست اگر خانه كعبه ست وين نور خدا چيست اگر دير مغانه ست

گنجيست درين خانه كه در كون نگنجداين خانه و اين خواجه همه فعل و بهانه ست

بر خانه منه دست كه اين خانه طلسمست با خواجه مگوييد كه او مست شبانه ست

خاك و خس اين خانه همه عنبر و مشكست بانگ در اين خانه همه بيت و ترانه ست

فى الجمله هر آنكس كه درين خانه رهى يافت سلطان زمينست و سليمان زمانه ست

اى خواجه يكى سر تو ازين بام فرو كن كندر رخ خوب تو ز اقبال نشانه ست

سوگند به جان تو كه جز ديدن رويت گر ملك زمين است فسونست و فسانه ست

حيران شده بستان كه چه برگ وچه شكوفه ست واله شده مرغان كه چه دامست و چه دانه ست

اين خواجه چرخست كه چون زهره و ماهست وين خانه عشق است كه بى حد و كرانه ست

چون آينه جان نقش تو در دل بگرفتست دل در سر زلف تو فرو رفته چو شانه ست

در حضرت يوسف كه زنان دست بريدنداى جان تو بمن آى كه جان آن ميانه ست

ص: 108

ص: 109

مستند همه خانه كسى را خبرى نيست از هر كى در آيد كه فلانست و فلانه ست

شو مست بر آستانه مشين خانه در آ زودتاريك كند آنك ورا جاش ستانه ست

مستان خداگر چه هزاراند يكى اندمستان هوا جمله دوگانه ست و سه گانست

در بيشه شيران رو وز زخم مينديش كانديشه ترسيدن اشكال زنانه ست

كانجا نبود زخم همه رحمت و مهرست ليكن پس دو وهم تو ماننده فانه ست

در بيشه مزن آتش و خاموش كن اى دل در كش تو زبان را كه زبان تو زبانه ست

334*** 169

از اول امروز حريفان خرابات مهمان توند اى شه و سلطان خرابات

امروز چه روزست بگو روز سعادت اين قبله دل كيست بگو جان خرابات

339*** 170

كسانى را كه روشان سوى قبله ست سماع اين جهان و آن جهانست

خصوصاً حلقه كندر سماعندهمى گردند و كعبه در ميانست

372*** 181

ترشى نكنم نه سركه ام من پرنم نشوم نه بركه ام من

سركش نشوم نه عكه ام من قانع بزيم كه مكه ام من

407*** 192

چشم بر نور كه مست نظر جانانست ما ازو چشم گرفتست و فلك لرزانست

خاصه آن لحظه كه از حضرت حق نور كشدسجده گاه ملك و قبله هر انسانست

427*** 198

عشق را بيخويش بردى در حرم عقل را بيگانه كردى عاقبت

يا رسول اللَّه ستون صبر رااستن حنانه كردى عاقبت

458*** 210

اندر خليل لطف بد آتش نمود آب نمرود قهر بود برو آب آذريست

گرگى نمود يوسف در چشم حاسدان پنهان شد آنك خوب و شكر لب برادريست

468*** 214

اوست يكى كيميا كز تپش فعل اوزرگر عشق ورا بر رخ من زرگريست

ص: 110

ص: 111

پاى در آتش بنه همچو خليل اى پسركاتش از لطف او روضه نيلوفرست

503*** 226

كعبه چو از سنگ پرستان پرست روى بما آر كه قبله خداست

آنك ازين قبله گدايى كنددر نظرش سنجر و سلطان گداست

526*** 235

بازى مبين بازى مبين اينجا تو جانبازى گزين سرها ز عشق جعد او بس سرنگون چون شانه شد

غره مشو با عقل خود بس اوستاد معتمدكاستون عالم بود او نالانتر از حنانه شد

528*** 236

تاريك را روشن كند وان خار را گلشن كندخار از كفت بيرون كشد وز گل ترا بالين كند

بهر خليل خويشتن آتش دهد افروختن وان آتش نمرود را اشكوفه و نسرين كند

533*** 238

آن توبه سوزم را بگو، وان خرقه دوزم را بگووان نور روزم را بگو مستان سلامت مى كنند

ص: 112

آن عيد قربانرا بگو: وان شمع قرآن را بگووان فخر رضوان را بگو مستان سلامت مى كنند

611*** 262

اى خفته شب تيره، هنگام دعا آمدوى نفس جفا پيشه، هنگام وفا آمد

بنگر بسوى روزن، بگشاى در توبه پرداخته كن خانه، هين نوبت ما آمد

از جرم و جفا جويى چون دست نمى شويى بر روى بزن آبى، ميقات صلا آمد

زين قبله بياد آرى، چون رو بلحد آرى سودت نكند حسرت آنگه كه قضا آمد

زين قبله بجو نورى تا شمع لحد باشدآن نور شود گلشن چون نور خدا آمد

617*** 264

عاشق كه به صد تهمت بدنام شود اين سوچون نوبت وصل آيد صد نام و لقب بيند

ارزد كه براى حج در ريگ و بيابانهابا شير و شتر سازد يغماى عرب بيند

624*** 266

پا كوفت خليل اللَّه در آتش نمرودى تا حلق ذبيح اللَّه بر تيغ بلا كوبد

پا كوفته روح اللَّه در بحر چو مرغابى با طاير معراجى تا فوق هوا كوبد

645*** 273

بار دگر از قبله روان گشت رسالت در گوش محمد چو بمحراب در آمد

ص: 113

چون رفت محمد بدر خيبر ناسوت نقبى بزد از نصرت و نقاب در آمد

648*** 274

اى قوم به حج رفته كجاييد كجاييدمعشوق همينجاست بياييد بياييد

معشوق تو همسايه و ديوار بديواردر باديه سرگشته شما در چه هواييد

گر صورت بى صورت معشوق ببينيدهم خواجه و هم خانه و هم كعبه شماييد

ده بار از آن راه بدان خانه برفتيديكبار ازين خانه برين بام براييد

آن خانه لطيفست نشانهاش بگفتيداز خواجه آن خانه نشانى بنماييد

يك دسته گل كو اگر آن باغ بديديت يك گوهر جان كو اگر از بحر خداييد

با اين همه آن رنج شما گنج شما بادافسوس كه بر گنج شما پرده شماييد

704*** 294

هرگز نرمد خليل ز آتش گر بر نمرود نار باشد

يعقوب كجا رمد ز يوسف گر بر پسرانش بار باشد

709*** 296

سر را ز دريچه اى برون كن تا بيندكان طراز آمد

تا نعره عاشقان بر آيدكان قبله هر نماز آمد

728*** 303

دشمن خويشيم و يار آنك ما را مى كشدغرق درياييم و ما را موج دريا مى كشد

زان چنين خندان و خوش ما جان شيرين مى دهيم كان ملك ما را بشهد و قند و حلوا مى كشد

خويش فربه مى نماييم از پى قربان عيدكان قصاب عاشقان بس خوب و زيبا مى كشد

آن بليس بى تبش مهلت همى خواهد ازومهلتى دادش كه او را بعد فردا مى كشد

همچو اسماعيل گردن پيش خنجر خوش بنه در مدزد از وى گلو گر مى كشد تا مى كشد

نيست عزرائيل را دست و رهى بر عاشقان عاشقان عشق را هم عشق و سودا مى كشد

734*** 305

رخ بدو گويد كه منزلهات ما را منزلست خطوتين ماست اين جمله منازل تا معاد

تن بصد منزل رود دل مى رود يك تك به حج ره روى باشد چو جسم و ره روى همچون فؤاد

772*** 317

كه خليل حق كه دستش همه سال بت شكستى بخيال خانه تو شب و روز بتگر آمد

تو مپرس حال مجنون كه ز دست رفت ليلى تو مپرس حال آزر كه خليل آزر آمد

809*** 330

باده خمخانه گردد مرده مستانه گرددچوب حنانه گردد چونك بر منبر آيد

كم كند از لقاشان بفسرد نفسهاشان گم شود چشمهاشان گوشهاشان كر آيد

841*** 342

باز از رضاى رضوان درهاى خلد وا شدهر روح تا بگردن در حوض كوثر آمد

باز آن شهى در آمد كو قبله شهانست باز آن مهى برآمد كز ماه برتر آمد

865*** 350

چون كعبه كه رود بدر خانه ولى اين رحمت خداى بارحام مى رود

تا مست نيست از همه لنگان سپس ترست در بيخودى بكعبه به يك گام مى رود

847*** 353

بسيار ديده اى كه بجوشد ز سنگ آب از شهد شير بين كه چه جوشنده مى شود

ص: 114

ص: 115

ص: 116

امروز كعبه بين كه روان شد بسوى حاج كز وى هزار قافله فرخنده مى شود

910*** 367

بسوى عكه روى تا بمكه پيوندى برو محال مجو كت همين همان نرسد

پياز و سير ببينى برى و مى بويى از آن پياز دم ناف آهوان نرسد

914*** 368

ستاره گويد رو پرده تو افزون بادز من نماندى تنها ز حضرتى مردود

بسا سؤال و جوابى كه اندرين پرده ست بدين حجاب نديدى خليل را نمرود

923*** 372 (1) 16

نبشته بر دف مطرب كه زهر بنده تونبشته بر كف ساقى كه طالعت مسعود

بخند موسى عمران بكورى فرعون بخور خليل خدانوش بكورى نمرود

926*** 373

حبيب كعبه جانست اگر نمى دانيدبهر طرف كه بگرديد رو بگردانيد

كه جان ويست بعالم اگر شما جسميدكه جان جمله جانهاست اگر شما جانيد

938*** 378

چو مرغكان ابابيل لشكرى شكنندبپيش لشكر پنهان چه كار زار بود

چو پشه سرشاهى برد كه نمرودست يقين شود كه نهان در سلاحدار بود

947*** 381

درون كعبه شب يك نماز صد باشدز بهر خواب ندارد كسى چنين معبد

شكست جمله بتانرا شب و بماند خداكه نيست در كرم او را قرين و كفو احد

970*** 390

باگل و خار ساختن مرديست مرد را ساز ساز بايد كرد

قبله روى او چو پيدا شدكعبها را نماز بايد كرد

984*** 395

وقت رحمست و وقت عاطفت است كه مرا زخم بس گران آمد

اى ابابيل هين كه بر كعبه لشكر و پيل بى كران آمد

994*** 398

عشق خليلست در آ در ميان غم مخور ار زير تو آتش بود

ص: 117

ص: 118

سرد شود آتش پيش خليل بيد و گل و سنبله كش بود

1136*** 449

تو لقمه اى بشكن زانك آن دهان تنگست سه پيل هم نخورد مر ترا مگر بسه بار

بپيش حرص تو خود پيل لقمه اى باشدتوئى چو مرغ ابابيل پيل كرده شكار

1157*** 457

شهوت و حرص مرد صاحب دل همچنين دان و همچنين پندار

صورت شهوتست ليكن هست همچو نار خليل پر انوار

1186*** 469

خليل آن روز با آتش همى گفت اگر مويى زمن باقيست در سوز

بدو ميگفت آن آتش كه اى شه بپيشت من بميرم تو برافروز

بهشت و دوزخ آمد دو غلامت تو از غير خدا محفوظ و محروز

1233*** 484

اگر رويش بقبله مى نبينى درون كعبه شد جاى صلاتش

شب قدرست او درياب او راامان يابى چو برخوانى بر آتش

1249*** 489

شده ام سپند حسنت وطنم ميان آتش چو ز تير تست بنده بكشد كمان آتش

چو بسوخت جان عاشق ز حبيب سر بر آردچه بسوخت اندر آتش كه نگشت جان آتش

بمسوز جز دلم را كه ز آتشت بداغم بنگر بسينه من اثر سنان آتش

كه ستارهاى آتش سوى سوخته گرايدكه ز سوخته بيابد شررش نشان آتش

غم عشق آتشينت چو درخت كرد خشكم چو درخت خشك گردد نبود جز آن آتش

خنك آنك ز آتش تو سمن و گلشن برويدكه خليل عشق داند بصفا زبان آتش

كه خليل او بر آتش چو دخان بود سواره كه خليل مالك آمد بكفش عنان آتش

سحرى صلاى عشقت بشنيد گوش جانم كه در آ در آتش ما بجه از جهان آتش

دل چون تنور پر شد كه ز سوز چند گويددهن پر آتش من سخن از دهان آتش

1305*** 508

كعبه جانها توى گرد تو آرم طواف جغد نيم بر خراب هيچ ندارم طواف

پيشه ندارم جزين كار ندارم جزين چون فلكم روز و شب پيشه و كارم طواف

بهتر ازين يار كيست خوشتر ازين كار چيست پيش بت من سجود گرد نگارم طواف

رخت كشيدم به حج تا كنم آنجا قراربرد عرب رخت من برد قرارم طواف

ص: 119

ص: 120

تشنه چو بيند بخواب چشمه و حوض و سبوتشنه وصل توام كى بگذارم طواف

چونك برآرم سجود باز رهم از وجودكعبه شفيعم شود چونك گزارم طواف

حاجى عاقل طواف چند كند هفت هفت حاجى ديوانه ام من نشمارم طواف

گفتم گل را كه خار كيست ز پيشش بران گفت بسى كرد او گرد عذارم طواف

گفت به آتش هوا دود نه در خورد تست گفت بهل تا كند گرد شرارم طواف

عشق مرا مى ستود كو همه شب همچو ماه بر سر و رو مى كند گرد غبارم طواف

همچو فلك مى كند بر سر خاكم سجودهمچو قدح مى كند گرد خمارم طواف

خواجه عجب نيست اينك من بدوم پيش صيدطرفه كه برگرد من كرد شكارم طواف

چار طبيعت چو چار گردن حمال دان همچو جنازه مبا بر سر چارم طواف

هست اثرهاى يار در دمن اين ديارورنه نبودى برين تيره ديارم طواف

عاشق مات و يم تا ببرد رخت من ورنه نبودى چنين گرد قمارم طواف

ص: 121

سرو بلندم كه من سبز و خوشم در خزان نى چو حشيشم بود گرد بهارم طواف

از سپه رشك ما تير قضا مى رسدتا نكنى بى سپر گرد حصارم طواف

خشت وجود مرا خرد كن اى غم چو گردتا كه كنم همچو گرد گرد سوارم طواف

بس كن و چون ماهيان باش خموش اندر آب تا نه چو تابه شود بر سر نارم طواف

1306*** 509

چو عاشقان به جهان جانها فدا كردندفدا بكردم جانى و جان جان بمصاف

اگر چه كعبه اقبال جان من باشدهزار كعبه جان را بگرد تست طواف

1348*** 523

مانند چار مرغ خليل از پى فنادر دعوت بهار ببين امتثال گل

خاموش باش و لب مگشا خواجه غنچه وارميخند زير لب تو به زير ظلال گل

1377*** 534

اى با من و پنهان چو دل از دل سلامت مى كنم تو كعبه اى هر جا روم قصد مقامت مى كنم

ص: 122

هر جا كه هستى حاضرى از دور در ما ناظرى شب خانه روشن مى شود چون ياد نامت مى كنم

1395*** 541

بر بر او برزنم گر چه برابر نزنم شيشه بران سنگ زنم بنده شيشه شكنم

پيل بخرطوم جفا قاصد كعبه شده است من چو ابابيل حقم ياور هر كرگدنم

1398*** 542

جمع تو ديدم پس ازين هيچ پريشان نشوم راه تو ديدم پس از اين همره ايشان نشوم

اى كه تو شاه چمنى سير كن صد چو منى چشم و دلم سير كنى سخره اين خوان نشوم

كعبه چو آمد سوى من جانب كعبه نروم ماه من آمد به زمين قاصد كيوان نشوم

فربه و پر باد توأم مست وخوش و شاد توام بنده وآزاد توام بنده شيطان نشوم

شاه زمينى و زمان همچو خرد فاش و نهان پيش تو اى جان جهان جمله چراجان نشوم

1414*** 547

منم استون آن مسجد كه مسند ساخت پيغامبرچو او مسند دگر سازد ز درد هجر نالانم

خداوند خداوندان و صورت ساز بى صورت چه صورت مى كشى بر من تو دانى من نمى دانم

1418*** 548

دلا مشتاق ديدارم غريب و عاشق و مستم كنون عزم لقا دارم من اينك رخت بربستم

توئى قبله همه عالم ز قبله رو نگردانم بدين قبله نماز آرم بهر وادى كه من هستم

1422*** 549

طواف حاجيان دارم بگرد يار مى گردم نه اخلاق سگان دارم نه بر مردار مى گردم

مثال باغبانانم نهاده بيل بر گردن براى خوشه خرما به گرد خار مى گردم

1440*** 556

شرابى نى كه در ريزى سحر مخمور برخيزى دروغين است آن باده از آن افتاده كوته دم

دهان بر بند و محرم شو بكعبه خامشان مى روپياپى اندرين مستى نى اشتر جوونى جمجم

1497*** 574

مبادم سر اگر جز تو سرم هست بسوزا هستيم گر بى تو هستم

توئى معبود در كعبه و كنشتم توئى مقصود از بالا و پستم

1512*** 579

اگر در خرقه زاهد در آيدشوم حاجى و راه شام گيرم

وگر خواهد كه من ديوانه باشم شوم خام و حريف خام گيرم

1531*** 585

اگر چه همچو اشتر كژ نهاديم چو اشتر سوى كعبه راهواريم

به اقبال دو روزه دل نبنديم كه در اقبال باقى كامكاريم

1534*** 586

اگر دريا شود آتش بنوشيم وگر زخمى رسد مرحم بسازيم

بپيش كعبه رويش بميريم بدان چاه و بدان زمزم بسازيم

1576*** 599

اين هيكل آدمست رو پوش ما قبله جمله سجدهاييم

آن دم بنگر مبين تو آدم تا جانت به لطف در رباييم

1649*** 624

گر مريدى كند او ما بمرادى برسيم ور كليدى كند او ما همه دندانه شويم

ص: 123

ص: 124

ص: 125

مصطفى در دل ما گر ره و مسند نكندشايد ار ناله كنيم استن حنانه شويم

1655*** 627

باد پويان و جويان آبها دست شويان ما مسيحانه گويان خاك خامش چو مريم

بحر با موجها بين گرد كشتى خاكين كعبه و مكه ها بين در تك چاه زمزم

1671*** 632

گر چه مردانيم اگر تنها رويم چون زبان بر نوحه و ماتم زنيم

گر بتنهايى براه حج رويم تو مكن باور كه بر زمزم زنيم

1696*** 641

مقصود نور آمد عالم تنور آمدوين عشق همچو آتش وين خلق همچو هيزم

همچون خليل يزدان پروانه وار شادان در آتشش نشستم تا حشر برنخيزم

1712*** 626

ما قصر و چار طاق برين عرصه فناچون عاد و چون ثمود مقرنس نمى كنيم

جز صدر قصر عشق در آن ساحت خلودچون نوح و چون خليل مؤسس نمى كنيم

1747*** 659

خليل وار نپيچم سر خود از كعبه مقيم كعبه شوم كعبه را ستون باشم

هزار رستم دستان بگرد ما نرسدبدست نفس مُخنث چرا زبون باشم

1773*** 667

بار دگر جانب يار آمديم خيره نگر سوى نگار آمديم

بى سرو رو سجده كنان جمله راه تا سر آن گنج چو مار آمديم

نافه آهو چو بزد بر دماغ دام گرفتيم و شكار آمديم

دام بشر لايق آن صيد نيست پس تو بگو مابه چه كار آمديم

پار دل پاره رفوى تو ديدبر طمع دولت پار آمديم

اى همه هستى مكن از ما كنارزانك ز هستى به كنار آمديم

همچو ستاره سوى شيطان كفرنقطه زنانيم و شرار آمديم

همچو ابابيل سوى پيل گيرسنگ زنانيم و دمار آمديم

باز چو ببينيم رخ عاشقان با طبق سيم نثار آمديم

1821*** 686

شش جهتست اين وطن قبله درو يكى مجوبى وطنيست قبله گه در عدم آشيانه كن

كهنه گرست اين زمان عمر ابد مجو در آن مرتع عمر خلد را خارج اين زمان كن

1839*** 693

هست بشهر ولوله اين كه شدست زلزله شهر مدينه را كنون نقل كژست يا يقين

رو ز مدينه در گذر زلزله جهان نگرجنبش آسمان نگر بر نمطى عجبترين

1889*** 711

توئى خليل اى جان همه جهان پرآتش كه بى خليل آتش نمى شود گلستان

تو نور مصطفايى و كعبه پر بتان شدهلا بيا برون كن بتان ز بيت رحمان

1904*** 716

بدان كاصحاب تن اصحاب فيلندبكعبه كى تواند بر رسيدن

كه كعبه ناف عالم پيل بينيست نتان بينى بر نافى كشيدن

ابابيلى شو و از پيل مگريزابابيلست دل در دانه چيدن

بچينند دشمنانرا همچو دانه پيام كعبه را داند شنيدن

2006*** 755

دامنت بر چنگل خارى زندچنگلش چنگى شود با تن تنن

هر بتى را كه شكستى اى خليل جان پذيرد عقل يابد زان شكن

2037*** 764

چون جان تو ميستانى چون شكرست مردن با تو ز جان شيرين شيرين ترست مردن

بردار اين طبق را زيرا خليل حق راباغست و آب حيوان گر آذرست مردن

2058*** 772

آتش نور را ببين زود در آ چون خليل گر چه بشكل آتش است باده صافيست آن

دشنه تيز ار خليل بنهد برگردنت رو بمگردان كه آن شيوه شاهيست آن

2109*** 790

شير دهد شير باطفال خويش شاه بگويد به گدا كيمسن

بلك شود آتش دايه خليل سرمه يعقوب شود پيرهن

2110*** 790

موسى جانم بكه طور رفت آمد هنگام ملاقات من

طور ندا كرد كه آن خسته كيست كامد سرمست بميقات من

2131*** 799

قفلى بود ميل و هوا بنهاده بر دلهاى مامفتاح شو مفتاح را دندانه شو دندانه شو

ص: 126

ص: 127

ص: 128

ص: 129

بنواخت نور مصطفى آن استن حنانه راكمتر ز چوبى نيستى حنانه شو حنانه شو

2190*** 822

ديدى كه چه كرد آن پرى روآن ماه لقاى مشترى رو

گشتند بتان همه نگونساردر حسن خليل آزرى رو

2205*** 827

دوش خوابى ديده ام خود عاشقان را خواب كوكندرون كعبه مى جستم كه آن محراب كو

كعبه جانها نه آن كعبه كچون آنجا رسى در شب تاريك گويى شمع يا مهتاب كو

بلك بنيادش ز نورى كز شعاع جان تونور گيرد جمله عالم ليك جانرا تاب كو

خانقاهش جمله از نورت فرشش علم و عقل صوفيانش بى سر و پا غلبه قبقاب كو

2207*** 827

هست احرامت در اين حج جامه هستيت رااز سر سرت بكندن شرط اين احرام كو

چونك هستى را فكندى روح اندر روح بين جوق جوق و جمله فرد آن جايگه اجرام كو

2285*** 856

يا رجلا حصيده مجبنة و مبخله ليس يلذك الهوى ليس لفيك حوصله

معتمد الهوى معى مستندى و سيدى لا كرجاك ضايع يطلبه بغربله

ص: 130

اى گله كرده بيش كرده تو سير نگشتى از گله چون بكريست اين دكان چاره نباشد از غله

حج پياده ميروى تا سر حاجيان شوى جامه چرا درى اگر شد كف پات آبله

از پى نيم آبله شرم نيايدت كه توهر قدمى در افكنى غلغله اى به قافله

كشتى نقش آدمى لنگريست و سست روزين دريا بنگرد پى زكشاكش و خله

گر نبدى چنين چرا جهد و جهاد آورى صوم و صلات وشب روى حج و مناسك و چله

صبر سوى نران رود نوحه سوى زنان رودگردن اسب شاه را ننگ بود ز زنگله

خوش بميان صف در آتنگ ميا و دلگشاهست ز تنگ آمدن بانگ گلوى بلبله

خاص احد چه غم مخور از بد و نيك عام خس كوه احد چه برطپد از سر سيل و زلزله

دل مطپان بخير و شر جانب غيب درنگركلكله ملايكه روح ميان كلكله

عزت زر بود اگر محنت او شود شررهيبت و بيم شير دان بستن او بسلسله

كم نشود انار اگر بهر شراب بفشرى بهر فضيلتى بود كوفتگى آمله

حامله است تن ز جان درد زه ست رنج تن آمدن جنين بود درد و عذاب حامله

تخلى باده را مبين عشرت مستيان نگرمحنت حامله مبين بنگر اميد قابله

هست بلا درين ستم پيش بلا و پس درى هست سر محاسبه جبر و پيش مقابله

زر بكسى بقرض ده كش بود آسيا و زربا خلجى و مفلسى هيچ مكن معامله

نه فلك چو آسيا ملك كيست غير حق باغ و چراگه زمين پر ز شبان و از گله

قرض بدو ده اى پسر نفس و نفس زر و درم گنج و گهر ستان ازو از پى فرض و نافله

لب بگشاد ناطقى تا كه بيان اين كندكان زر اوست و نقد او فكرت خلق ناقله

2309*** 864

سرمست چنان خوبى كى كم بود از چوبى برخاست فغان آخر از استن حنانه

شمس الحق تبريزى از خلق چه پرهيزى اكنون كه درافكندى صد فتنه فتانه

2410*** 896

بدانك خلوت شب بر مثال درياييست بقعر بحر بود درهاى ناسفته

رخ چو كعبه نما شاه شمس تبريزى كه با شدت عوض حجهاى پذيرفته

2467*** 917

كعبه طواف مى كند بر سر كوى يك بتى اين چه بتيست اى خدا اين چه بلا و آفتى

ماه درست پيش او قرص شكسته بسته اى بر شكرش نبات ها چون مگسيست زحمتى

2476*** 921

متقيان بباديه رفته عشا و فاديه كعبه روان شده بتو تا كه كند زيارتى

روح سجود مى كند شكر وجود مى كنديافت ز بندگى تو سرورى و سيادتى

بر كرم و كرامت خنده آفتاب توروى بكعبه كرم مشتغل عبادتى

پنج حس از مصاحف نور و حيات جامعت ياد گرفته ز اوستا ظاهر پنج آيتى

گاه چو جنگ ميكند پيش درت ركوع خوش گاه چو ناى مى كند بهر دم تو قامتى

بس كن اى خرد ازين ناله و قصه خزين بوى برد بخامشى هر دل با شهامتى

2508*** 932

يكى لحظه قلندر شو قلندر را مسخر شوسمندر شو سمندر شو در آتش روبآسانى

در آتش رو در آتش رو در آتشدان ما خوش روكه آتش با خليل ما كند رسم گلستانى

2583*** 961

اى برده نمازم را از وقت چه بى باكى گر رشك نبردى دل تن عشق پرستى

آن مست در آن مستى گر آمدى اندر صف هم قبله از و گشتى هم كعبه رخش خستى

2710*** 1005

زانواع گدائيهاى طاعات كه بر جوشد بدان بحر عطايى

ز صوم و از صلات و از مناسك ز نهى منكر و شير غزايى

2778*** 1031

در يكى كار آن يكى راغب و آن ديگر نفورتو مخالف كرده اى شان فتنه ايشان توئى

آن يكى محبوب اين و باز او مكروه آن چشم بندى چشم و دلرا قبله و سامان توئى

2840*** 1052

چو خليل رو در آتش كه تو خالصى و دلخوش چو خضر خور آب حيوان كه تو جوهر بقايى

بسكل ز بى اصولان مشنو فريب غولان كه تو از شريف اصلى كه تو از بلند جايى

2894*** 1072

همچو آبى اندرين گِل مانده اى پس بپاك از آب و از گل كى رسى

ص: 131

ص: 132

ص: 133

بگذر از خورشيد و ز مه چون خليل ور نه در خورشيد كامل كى رسى

2992*** 1106

در آتش خليل كجا آيد آن خسى كو خشك شد ز عشق دلارام آزرى

جان خليل عشق بشادى و خرمى در عشق آتشين دلارام ظاهرى

2997*** 1108

اى آسمان كه بر سرما چرخ مى زنى در عشق آفتاب تو همخرقه منى

واللَّه كه عاشقى و بگويم نشان عشق بيرون و اندرون همه سرسبز و روشنى

از بحر تر نگردى وز خاك فارغى از آتشش نسوزى وز باد ايمنى

اى چرخ آسيا ز چه آبست گردشت آخر يكى بگو كه چه دولاب آهنى

از گردشى كنار زمين چون ارم كنى وز گردشى دگر چه درختان كه بركنى

شمعيست آفتاب و تو پروانه اى به فعل پروانه وار گرد چنين شمعى مى تنى

پوشيده اى چو حاج تو احرام نيلگون چون حاج گرد كعبه طوافى همى كنى

حق گفت ايمنست هر آنكو به حج رسيداى چرخ حق گزار ز آفات ايمنى

جمله بهانه هاست كه عشقست هر چه هست خانه خداست عشق و تو در خانه ساكنى

زين بيش مى نگويم و امكان گفت نيست واللَّه چه نكته هاست درين سينه گفتنى

3011*** 1113

عابد و معبود من شاهد و مشهود من عشق شناس اى حريف در دل انسانيى

ص: 134

كعبه ما كوى او قبله ما روى اورهبر ما بوى او در ره سلطانيى

3101*** 1148

كسى كه باده خورد با مداد زين ساقى خمار چشم خوشش بين و فهم كن باقى

بنا شتاب سعادت مرا رسيد شتاب چنانكه كعبه بيايد بنزد آفاقى

3104*** 1149

طواف كعبه دل كن اگر دلى دارى دلست كعبه معنى تو گل چه پندارى

طواف كعبه صورت حقت بدان فرمودكه تا بواسطه آن دلى بدست آرى

هزار بار پياده طواف كعبه كنى قبول حق نشود گر دلى بيازارى

بده تو ملكت و مال و دلى بدست آوركه دل ضيا دهدت در لحد شب تارى

هزار بدره زرگر برى بحضرت حق حقت بگويد دل آر اگر بما آرى

كه سيم و زر بر ما لاشى است بى مقداردلست مطلب ما گر مرا طلب كارى

ز عرش و كرسى و لوح و قلم فزون باشددل خراب كه آنرا كهى بنشمارى

مدار خوار دلى را اگر چه خوار بودكه بس عزيز عزيزست دل در آن خوارى

دل خراب چو منظور گه اله بودزهى سعادت جانى كه كرد معمارى

عمارت دل بيچاره دو صد پاره ز حج و عمره به آيد بحضرت بارى

كنوز گنج الهى دل خراب بودكه در خرابه بود دفن گنج بسيارى

كمر بخدمت دلها ببند چاكر واركه بر گشايد در تو طريق اسرارى

گرت سعادت و اقبال گشت مطلوبت شوى تو طالب دلها و كبر بگذارى

چو همعنان تو گردد عنايت دلهاشود منابع حكمت زقلب تو جارى

ص: 135

روان شود ز لسانت چو سيل آب حيات دمت بود چو مسيحا دواى بيمارى

براى يك دل موجود گشت هر دو جهان شنو تو نكته لولاك از لب قارى

و گر نه كون و مكان را وجود كى بودى ز مهر و ماه وز ارض و سماى زنگارى

خموش وصف دل اندر بيان نمى گنجداگر بهر سر مويى دو صد زبان دارى

3124*** 1158

گر رنج بشد مشكل نوميد مشو اى دل كز غيب شود حاصل اندر عوض ابدالى

از ذوق چه عورى تو هر لحظه بشورى تواى كعبه چه دورى تو از خير كه خلخالى

3183*** 1178

در آن كعبه كه تو جان بخش حاجى زهى محتاج با اقبال راجى

هر آن سو كو فرو نايد بكيوان ز روى فخر بر فرقش تو تاجى

3201*** 1185

در راه وفا اگر چو مايى بايد پى هر خسى نيايى

در راه وفا وفات جويندبگذار طريق بى وفايى

بستند ميان براه حجاج اى صوفى با صفا كجايى

ترسم نرسى به كعبه وصل اى رفته به راه ماورايى

هنگام رحيل محمل آمدبربند اگر حريف مايى

رو در ره برنهاديم تا چيست ارادت خدايى

ص: 136

ماييم هواى راه عشقش زين راه بگو كه در چه رايى

در نه قدم از رهش مينديش كور است وظيفه رهنمايى

اى باد صفا ز ما بياران اخلاص قديم وانمايى

گر تيغ فراق در ميان شدآخر نبريد آشنايى

گر روز وصال را شب آمدهم روز شود شب جدايى

در سايه نور باش اى شمس گر طالب ياسه همايى

3202*** 1185

اندر قدح تو آفتابى زين خورشيد را غمامى

اى بر جانها زتست داغى بر گردن جمله از تو دامى

بويت الموت اگر درآيدآن گردد مشعرالحرامى

3232*** 1197

لخليلى دورانى لحبيبى سيرانى چو جهت نيست خدا را چه روم سوى بوادى

نه كه بر كعبه اعظم دورانست و طوافى دورانى و طوافى لك يا اهل ودادى

3234*** 1198

موسى عمران چو در طور مناجات آمدى بيشتر بودى و يا در وقت حاجات آمدى

پيش از اين عمرى براه حق بجان بستى كمرتابشى با حقتعالى در مناجات آمدى

بيمراد نفس حالات سكون و خورد و خواب با پلاس كهنه در احرام ميقات آمدى

ص: 137

از تجلى ربه چون نوش كردى جام عشق در سماع رب ارنى خوش بحالات آمدى

ور به فرمان دادن جانان نبردى جان خويش زمره كروبيان چون در مباهات آمدى

گر خليل اللَّه را با حق نبودى راز عشق آتش نمرود چون با او بروضات آمدى

3284*** 1215

براه كعبه وصلش به زير هربن خارى هزار كشته شود قند داده جان بجوانى

چه خوش بود كه بسويش برآستانه كويش براى ديدن رويش شبى بروز رسانى

3286*** 1215

لقا و جنت و طوبى همى ستان كه توئى يكى خليل و دوم احمد و سوم عيسى

خليل و احمد و عيسى نهاده نام ترايكى عزيز و دوم محيى و سوم يحيى

3304*** 1223

گشت خليل از پى آن چار مرغ كاش بقربانى آن چارمى

عشق طبيب است كه رنجور جوست ورنه چرا خسته و بيمار مى

رباعيات

183*** 1327

ايجان جهان جان و جهان باقى نيست جز عشق قديم شاهد و ساقى نيست

بر كعبه نيستى طوافى داردعاشق چو زكعبه است آفاقى نيست

242*** 1333

برخيز و طواف كن بر آن قطب نجات ماننده حاجيان بكعبه و به عرفات

چه چسبيدى تو بر زمين چون گل ترآخر حركات شد كليد بركات

1386*** 1438

احرام درش گيرد لافرمان كن واندر عرفات نيست جولان كن

خواهى كه ترا كعبه كند استقبال مائى و منى را بمنى قربان كن

1446*** 1443

تا روى تو قبله ام شد ايجان جهان نز كعبه خبر دارم و نز قبله نشان

با روى تو رو بقبله كردن نتوان كاين قبله قالبست و آن قبله جان

1665*** 1464

آنى تو كه در صومعه مستم دارى در كعبه نشسته بت پرستم دارى

بر نيك و بد تو مر مرا دستى نيست در دست توام تا بچه دستم دارى

*** 41

آتش ابراهيم را دندان نزدچون گزيده حق بُوَد چونش گزد

ز آتش شهوت نسوزد اهل دين باقيان را بُرده تا قعر زمين

*** 74

گفت پيغمبر كه اى مرد جِرى هان مكن با هيچ مطلوبى مِرى

در تو نمرودى است آتش در مَرورفت خواهى اول ابراهيم شو

ناليدن ستون حنانه

*** 95

استُنِ حنانه از هجر رسول ناله مى زد همچو ارباب عقول

گفت پيغمبر چه خواهى اى ستون گفت جانم از فراقت گشت خون

مسندت من بودم از من تاختى بر سر منبر تو مسند ساختى

گفت خواهى كه ترا نخلى كنندشرقى و غربى ز تو ميوه چِنند

يا در آن عالم حقت سروى كندتا ترو تازه بمانى تا ابد

گفت آن خواهم كه دايم شد بقاش بشنو اى غافل كم از چوبى مباش

آن ستون را دفن كرد اندر زمين تا چو مردُم حشر گردد يوم دين

تا بدانى هر كه را يزدان بخوانداز همه كار جهان بيكار ماند

هر كه باشد ز يزدان كار و باريافت بار آنجا و بيرون شد زكار

آنكه او را نبود از اسرار دادكى كند تصديق او ناله جماد

گويد آرى نه ز دل بهر وفاق تا نگويندش كه هست اهل نفاق

گر نِيَندى واقفانِ امرِ كُن در جهان رَد گشته بودى اين سخن

ص: 138

ص: 139

ص: 140

صد هزاران ز اهل تقليد و نشان افگندشان نيم و همى در گمان

كه به ظن تقليد و استدلالشان قايم است و جمله پَرّ و بالشان

شبهه اى انگيزد آن شيطان دون درفتند اين جمله كوران سرنگون

پاى استدلاليان چو بين بودپاى چوبين سخت بى تمكين بود

غير آن قطب زمان ديده وركز ثباتش كوه گردد خيره سر

پاى نا بينا عصا باشد عصاتانيفتد سرنگون او بر حصا

آن سوارى كاو سپه را شد ظفراهل دين را كيست سلطان بصر

با عصا كوران اگر ره ديده انددر پناه خلق روشن ديده اند

گرنه بينايان بُدندى و شهان جمله كوران مرده اندى در جهان

نى ز كوران كِشت آيد نه درودنه عمارت نه تجارتها و سود

گر نكردى رحمت و افضالتان در شكستى چوب استدلالتان

اين عصا چه بود قياسات و دليل آن عصا كى دادشان بينا جليل

چون عصا شد آلت جنگ و نفيرآن عصا را خُرد بشكن اى ضرير

او عصاتان داد تا پيش آمديدآن عصا از خشم هم بر وى زديد

حلقه كوران به چه كار اندريدديدبان را در ميانه آوريد

دامن او گير كاو دادت عصادرنگر كآدم چها ديد از عصى

معجزه موسى و احمد رانگرچون عصا شد مار و استُن باخبر

از عصا مارى و از استن حنين پنج نوبت مى زنند از بهر دين

گر نه نا معقول بودى اين مَزَه كى بدى حاجت به چندين معجزه

هر چه معقول است عقلش مى خوردبى بيان معجزه بى جَرَ و مد

اين طريق بِكرِ نامعقول بين در دل هر مُقبلى مقبول بين

همچنان كز بيم آدم ديو و دددر جزاير در رميدند از حسد

هم ز بيم معجزات انبياسر كشيده منكران زير گيا

ص: 141

تا به ناموس مسلمانى زِينَددر تسلّس تا ندانى كه كِيَند

همچو قلّابان بر آن نقد تباه نقره مى مالند و نام پادشاه

ظاهر الفاظ شان توحيد و شرع باطن آن همچو در نان تخم صَرع

فَلسَفى را زَهره نِى تا دم زنددم زند دين حَقَش بر هم زند

دست و پاى او جماد و جان اوهر چه گويد آن دو در فرمانِ او

با زبان گر چه كه تهمت مى نهنددست و پاهاشان گواهى مى دهند

فتح مكه

*** 175

جهدِ پيغمبر به فتح مكه هم كى بود در حب دينا مُتَّهم

آنكه او از مخزن هفت آسمان چشم و دل بربست روز امتحان

از پى نظاره او حور و جان پر شده آفاقِ هر هفت آسمان

خويشتن آراسته از بهر اوخود و را پرواى غير دوست كو

آنچنان پُر گشته از اجلال حق كه در او هم ره نيابد آل حق

لا يَسَع فينا نبىَّ مُرسَلَ وَالمَلَك والرُّوحُ ايضاً فَاعقِلوا

گفت ما زاغيم همچون زاغ نه مستِ صباغيم مست باغ نه

چونكه مخزنهاى افلاك و عقول چون خسى امد بر چشم رسول

پس چه شد مكه و شام و عراق كه نمايد او نَبَرد و اشتياق

آن گمان بر وى ضمير بد كندكه قياس از جهل و حرص خود كند

آبگينه زرد چون سازى نقاب زرد بينى جمله نور آفتاب

بشكن آن شيشه كبود و زرد راتاشناسى گَرد را و مَرد را

گِردِ فارس گَرد سر افراشته گَرد را تو مَرد حق پنداشته

ص: 142

گَرد ديد ابليس و گفت اين فرعِ طين چون فزايد بر من آتش جبين

تا تو مى بينى عزيزان را بشردان كه ميراث بليس است آن نظر

گر نه فرزند بليسى اى عنيدپس تو به ميراث آن سگ چون رسيد

من نِيَم سگ شير حقم حق پرست سير حق آن است كز صورت برست

شير دنيا جويد اشكارى و برگ شير مولى جويد آزادى و مرگ

چونكه اندر مرگ بيند صد وجودهمچو پروانه بسوزاند وجود

شد هواى مرگ طوق صادقان كه جهودان را بُد اين دم امتحان

در نُبى فرمود كاى قوم يهودصادقان را مرگ باشد گنج و سود

همچنانكه آرزوى سود هست آرزوى مرگ بردن ز آن بِه است

اى جهودان بهر ناموس كسان بگذرانيد اين تمنا بر زبان

يك جهودى اين قدر زَهره نداشت چون محمد اين عَلَم را برفراشت

گفت اگر رانيد اين را بر زبان يك يهودى خود نماند در جهان

پس يهودان مال بردند و خراج كه مكن رُسوا تو ما را اى سِراج

اين سخن را نيست پايانى پديددست با من ده چو چشمت دوست ديد

گفتن شيخى با يزيد را كه كعبه منم ...

*** 274

سوى مكه شيخ امت با يزيداز براى حج و عمره مى دويد

او به هر شهرى كه رفتى از نخست مر عزيزان را بكردى باز جست

گرد مى گشتى كه اندر شهر كيست كاو بر اركان بصيرت متّكى است

گفت حق اندر سفر هر جا روى بايد اول طالب مردى شوى

قصد گنجى كن كه اين سود و زيان در تبع آيد تو آنرا فرع دان

ص: 143

هر كه كارد قصد گندم باشدش كاه خود اندر تبع مى آيدش

كه بكارى بر نيآيد گندمى مردمى جو مردمى جو مردمى

قصد كعبه كن چو وقت حج بُودچونكه رفتى مكه هم ديده شود

قصد در معراج ديد دوست بوددر تبع عرش و ملايك هم نمود

حكايت

*** 274

خانه نو ساخت روزى نو مريدپير آمد خانه او را بديد

گفت شيخ آن نو مريد خويش راامتحان كرد آن نكو انديش را

روزن از بهر چه كردى اى رفيق گفت تا نور اندر آيد زين طريق

گفت آن فرع است اين بايد نيازتا از اين ره بشنوى بانگ نماز

با يزيد اندر سفر جستى بسى تا بيابد خضر وقت خود كسى

ديد پيرى با قدى همچون هلال ديد در وى فرّ و گفتار ر جال

ديده نابينا و دل چون آفتاب همچو پيلى ديده هندوستان به خواب

چشم بسته خفته بيند صد طرب چون گشايد آن نبيند اى عجب

بس عجب در خواب روشن مى شوددل درون خواب روزن مى شود

آنكه بيدار است و بيند خواب خوش عارف است او خاك او در ديده كَش

پيش او بنشست و مى پرسيد حال يافتش درويش و هم صاحب عيال

گفت عزم تو كجا اى با يزيدرخت غُربت را كجا خواهى كشيد

گفت قصد كعبه دارم از پگه گفت هين با خود چه دارى زاد زه

گفت دارم از درم نقره دويست نك ببسته سخت در گوشه ردى است

گفت طوفى كن به گردم هفت باروين نكوتر از طواف حج شمار

ص: 144

و آن دِرَمها پيش من نه اى جواددان كه حج كردى و حاصل شد مراد

عُمره كردى عمر باقى يافتى صاف گشتى بر صفا بشتافتى

حق آن حقى كه جانب ديده است كه مرا بر بيت خود بگزيده است

كعبه هر چندى كه خانه بِرّ اوست خِلقتِ من نيز خانه سِرّ اوست

تا بكرد آن كعبه را در وى نرفت واندر اين خانه بجز آن حى نرفت

چون مرا ديدى خدا را ديده اى گرد كعبه صدق بر گرديده اى

خدمتِ من طاعت و حمد خداست تا نپندارى كه حق از من جداست

چشم نيكو باز كن در من نگرتا ببينى نور حق اندر بشر

با يزيد آن نكته ها را هوش داشت همچو زرّين حلقه اش در گوش داشت

آمد از وى با يزيد اندر مزيدمنتهى در منتها آخر رسيد

قصّه منافقان و مسجد ضرار ساختن ايشان

*** 300

يك مثال ديگر اندر كژ رَوى شايد ار از نقل قرآن بشنوى

اين چنين كژ بازيى در جفت و طاق با نبى مى باختند اهل نفاق

كز براى عز دين احمدى مسجدى سازيم و بود آن مُرتَدى

اين چنين كژبازيى مى باختندمسجدى جز مسجد او ساختند

فرش و سقف و قبّه اش آراسته ليك تفريق جماعت خواسته

نزد پيغمبر به لابه آمدندهمچو اشتر پيش او زانو زدند

كاى رسول حق براى مُحسِنى سوى آن مسجد قدم رنجه كنى

تا مبارك گردد از اقدامِ توتا قيامت تازه باد ايام تو

مسجد روزِ گِل است و روز ابرمسجد روز ضرورت وقت فقر

ص: 145

تا غريبى يابد آنجا خير و جاتا فراوان گردد اين خدمت سرا

تا شعار دين شود بسيار و پُرزآنكه با ياران شود خوش كارِمُر

ساعتى آن جايگه تشريف ده تزكيه ما كن ز ما تعريف ده

مسجد و اصحاب مسجد را نوازتو مهى ما شب دمى با ما بساز

تا شود شب از جمالت همچو روزاى جمالت آفتاب جان فروز

اى دريغا كآن سخن از دل بُدى تا مراد آن نفر حاصل شدى

لطف كآيد بى دل و جان در زبان همچو سبزه تون بود اى دوستان

هم ز دورش بنگر و اندر گذرخوردن و بورا نشايد اى پسر

سوى لطف بى وفايان هين مروكآن پل ويران بُوَد نيكو شنو

گر قدم را جاهلى بر وى زندبشكند پل و آن قدم را بشكند

هر كجا لشكر شكسته مى شوداز دو سه سُسِت مخنَث مى بُوَد

در صف آيد با سلاح او مرد واردل بر او بنهند كاينك يار غار

رو بگرداند چو بيند زخمهارفتن او بشكند پشت ترا

اين دراز است و فراوان مى شودو آنچه مقصود است پنهان مى شود

فريفتن منافقان پيغامبر را تا به مسجد ضرارش برند

*** 301

بر رسول حق فسونها خواندندرخشِ دستان و حِيَل مى راندند

آن رسول مهربان رحم كيش جز تبسم جز بلى نآورد پيش

شكرهاى آن جماعت ياد كرددر اجابت قاصدان را شاد كرد

مى نمود آن مكر ايشان پيش اويك به يك زآن سان كه اندر شير مو

موى را ناديده مى كرد آن لطيف شير را شاباش مى گفت آن ظريف

ص: 146

صد هزاران موى مكر و دمدمه چشم خوابانيد آن دم زان همه

راست مى فرمود آن بحر كرم بر شما من از شما مشفق ترم

من نشسته بر كنار آتشى با فروغ و شعله بس ناخوشى

همچو پروانه شما آن سو دوان هر دو دست من شده پروانه ران

چون بر آن شد تا روان گردد رسول غيرت حق بانك زد مشنو زِغُول

كاين خبيثان مكر و حيلت كرده اندجمله مقلوب است آنچ آورده اند

قصد ايشان جز سيه رويى نبودخير دين كَى جست ترسا و جهود

مسجدى بر جسر دوزخ ساختندبا خدا نرد دغاها باختند

قصدشان تفريق اصحاب رسول فضل حق را كى شناسد هر فضول

تا جهودى را ز شام اينجا كَشندكه به وعظ او جهودان سَر خوشند

گفت پيغمبر كه آرى ليك مابر سر راهيم و بر عزم غزا

زين سفر چون بازگردم آنگهان سوى ان مسجد روان گردم روان

دفعشان كرد و بسوى غزو تاخت با دغايان از دغا نردى بباخت

چون بيآمد از غزا باز آمدندچنگ اندر وعده ماضى زدند

گفت حقش اى پيمبر فاش گوغدر را ور جنگ باشد باش گو

گفت اى قوم دغل خامُش كنيدتانگويم رازهاتان تن زنيد

چون نشانى چند از اسرارشان در بيان آورد بد شد كارشان

قاصدان زو بازگشتند آن زمان حاش للَّه حاش للَّه دم زنان

هر منافق مُصحَفى زير بغل سوى پيغمبر بيآورد از دغل

بهر سوگندان كه ايمان جُنتى است زآنكه سوگندان كژان را سُنتى است

چون ندارد مرد كژ در دين وفاهر زمانى بشكند سوگند را

راستان را حاجت سوگند نيست زآنكه ايشان را دو چشم روشنى است

نقضِ ميثاق و عهود از احمقى است حفظ ايمان و وفا كار تقى است

ص: 147

گفت پيغمبر كمه سوگند شماراست گيرم يا كه سوگند خدا

باز سوگند دگر خوردند قوم مصحف اندر دست و بر لب مُهر صَوم

كه به حق اين كلام پاك راست كآن بناى مسجد از بهر خداست

اندر آنجا هيچ مكر و حيله نيست اندر آنجا ذكر و صدق و ياربى است

گفت پيغمبر كه آواز خدامى رسد در گوش من همچون صدا

مهر در گوش شما بنهاد حق تا به آواز خدا نآرد سَبَق

نك صريح آواز حق مى آيدم همچو صاف از دُرد مى پالايدم

همچنانكه موسى از سوى درخت بانگ حق بشنيد كاى مسعود بخت

از درخت انّى انّااللَّه مى شنيدبا كلام انوار مى آمد پديد

چون ز نور وحى در مى ماندندباز نو سوگندها مى خواندند

چون خدا سوگند را خواند سپركى نهد اسپر ز كف پيكارگر

باز پيغمبر به تكذيب صريح قَد كَذبتُم گفت با ايشان فصيح

بيان آنكه در هر نفسى فتنه مسجد ضرار است

*** 308

چون پديد آمد كه آن مسجد نبودخانه حيلت بُد و دام جهود

پس نبى فرمود كآن را بر كنيدمُطرحه خاشاك و خاكستر كنيد

صاحب مسجد چو مسجد قلب بوددانه ها بر دام ريزى نيست جود

گوشت كاندر شست تو ماهى رُباست آن چنان لقمه نه بخشش نه سخاست

مسجد اهل قبا كآن بُد جَمادآنچه كفوِ او نبد راهش نداد

در جمادات اين چنين حيفى نرفت زد در آن ناكفوا امير داد تفت

پس حقايق را كه اصل اصلهاست دان كه آنجا فرقها و فصلهاست

ص: 148

نه حياتش چون حيات او بُودنه مماتش چون ممات او بُوَد

گور او هرگز چو گور او مدان خود چه گويم حال فرق آن جهان

بر محك زن كار خود اى مرد كارتا نسازى مسجد اهل ضرار

بس بر آن مسجد كنان تسخر زدى چون نظر كردى تو خود زيشان بدى

حيران شد حاجيان در كرامات آن زاهد كه در باديه تنهاش يافتند

*** 340

زاهدى بد در ميان باديه در عبادت غرق چون عَبّاديه

حاجيان آنجا رسيدند از بلادديده شان بر زاهد خشك اوفتاد

جاى زاهد خشك بود او تَر مزاج از سموم باديه بودش علاج

حاجيان حيران شدند از وحدتش و آن سلامت در ميان آفتش

در نماز استاده بد بر روى ريگ ريگ كز تفّش بجوشد آب ديگ

گفتيى سرمست در سبزه و گُل است يا سواره بر براق و دُلُدل است

يا كه پايش بر حرير و حُلّه هاست يا سموم او را به از باد صباست

پس بماندند آن جماعت بانيازتا شود درويش فارغ از نماز

چون ز استغراق باز آمد فقيرزآن جماعت زنده اى روشن ضمير

ديد كآبش مى چكيد از دست و روجامه اش تر بود ز آثار وضو

پس بپرسيدش كه آبت از كجاست دست را برداشت كز سوى سماست

گفت هر گاهى كه خواهى مى رسدبى زجاه و بى ز حبلِ مِن مسَد

مشكل ما حل كن اى سلطان دين تا ببخشد حال تو ما را يقين

وا نما سرى ز اسرارت به ماتا ببرّيم از ميان زنّارها

چشم را بگشود سوى آسمان كه اجابت كن دعاى حاجيان

ص: 149

رزق جويى را ز بالا خو گرم تو ز بالا برگشودستى دَرَم

اى نموده تو مكان از لامكان فى السَّماء رِزقُكُم كرده عيان

در ميان اين مناجات ابر خوش زود پيدا شد چو پيل آب كَش

همچو آب از مشك باريدن گرفت در گَو و در غارها مسكن گرفت

ابر مى باريد چون مَشك اشكهاحاجيان جمله گشاده مَشكها

يك جماعت زآن عجايب كارهامى بريدند از ميان زنّارها

قوم ديگر را يقين در ازديادزين عجب و اللَّه أَعلَم بالرِّشاد

قوم ديگر ناپذيرا تُرش و خام ناقصان سرمدى تَمَّ الكلام

*** 561

خوش بكَش اين كاروان را تا به حج اى امير صبر مِفتاحُ الفرَج

حج زيارت كردن خانه بُودحجّ ربّ البَيت مردانه بُوَد

خبر يافتن جد مصطفى عبدلمطلّب از گم كردن حليمه محمد را

*** 604

چون خبر يابيد جد مصطفى از حليمه وز فغانش بر ملا

وز چنان بانگ بلند و نعره هاكه به ميلى مى رسيد از وى صدا

زود عبدالمطلب دانست چيست دست بر سينه همى زد مى گريست

آمد از غم بر در كعبه به سوزكاى خبر از سِرّ شب وز راز روز

خويشتن را من نمى بينم فَنى تابُود هم راز تو همچون مَنى

خويشتن را من نمى بينم هنرتا شوم مقبول اين مسعود در

يا سر و سجده مرا قدرى بُوديا به اشكم دولتى خندان شود

ص: 150

ليك در سيماى آن دُرّ يتيم ديده ام آثار لطفت اى كريم

كه نمى ماند ز ما گرچه زماست ما همه مِسّيم و احمد كيمياست

آن عجايبها كه من ديدم بر اومن نديدم بر ولى و بر عدو

آنكه فضل تو در اين طفليش دادكس نشان ندهد به صد ساله جهاد

چون يقين ديدم عنايتهاى توبر وى او دُرّيست از درياى تو

من هم او را مى شفيع آرم به توحال او اى حال دان با من بگو

از درون كعبه آمد بانگ زودكه هم اكنون رخ به تو خواهم نمود

با دو صد اقبال او محفوظ ماست با دو صد طُلبِ ملك محفوظ ماست

ظاهرش را شُهره كيهان كنيم باطنش را از همه پنهان كنيم

زَرّ كان بود آب و گِل ما زرّ گريم كه گَهَش خلخال و گه خاتم بُريم

گه حمايلهاى شمشيرش كنيم گاه بند گردن شيرش كنيم

گه ترنج تخت بر سازيم از اوگاه تاج فرقهاى مُلك جو

عشقها داريم با اين خاك مازآنكه افتاده ست در قَعده رضا

گه چنين شاهى از او پيدا كنيم گه هم او را پيش شه شيدا كنيم

صد هزاران عاشق و معشوق از اودر فغان و در نفير و جست و جو

كار ما اين است بر كورىّ آن كه به كار ما ندارد ميل جان

اين فضيلت خاك را زآن رو دهيم كه نواله پيش بى برگان نهيم

زآنكه دارد خاك شكل اغبَرى وز درون دارد صفات انورى

ظاهرش با باطنش گشته به جنگ باطنش چون گوهر و ظاهر چو سنگ

ظاهرش گويد كه ما اينيم و بس باطنش گويد نگو بين پيش و پس

ظاهرش منكر كه باطن هيچ نيست باطنش گويد كه بنماييم بيست

ظاهرش با باطنش در چالش اندلاجرم زين صبر نصرت مى كشن

زين تُرش رو خاك صورتها كنيم خنده پنهانش را پيدا كنيم

ص: 151

ز آنكه ظاهر خاك اندوه و بُكاست در درونش صد هزاران خنده هاست

كاشِفُ السِّريم و كار ما همين كاين نهانها را برآريم ازكمين

گر چه دزد از مُنكرى تن مى زندشحنه آن از عصر پيدا مى كند

فضلها دزديده اند اين خاكهاتا مُقِرَ آريمشان از ابتلا

بس عجب فرزند كاو را بوده است ليك احمد بر همه افزوده است

شد زمين و آسمان خندان و شادكاين چنين شاهى ز ما دو جفت زاد

مى شكافد آسمان از شادى اش خاك چون سوسن شده ز آزادى اش

ظاهرت با باطنت اى خاك خوش چونكه در جنگند و اندر كَش مَكَش

هركه با خود بهر حق باشد به جنگ تا شود معنيش خصم بو و رنگ

ظلمتش با نور او شد در قتال آفتاب جانش را نبود زوال

هر كه كو شد بهر ما در امتحان پشت زير پايش آرد آسمان

ظاهرت از تيرگى افغان كنان باطن تو گلستان در گلستان

قاصد او چون صوفيان رو تُرُش تا نيآميزند با هر نور كُش

عارفان رو تُرش چون خارپشت عيش پنهان كرده در خار دُرشت

باغ پنهان گِردِ باغ آن خار فاش كاى عَدوُى دزد زين در درو باش

خارپشتا خار حارس كرده اى سر چو صوفى در گريبان برده اى

تا كسى در چاردانگ عيش توگم شود زين گلرخان خارخو

طفل تو گر چه كه كودك خو بُده ست هر دو عالم خود طُفيل او بُدست

ما جهانى را بدو زنده كنيم چرخ را در خدمتش بنده كنيم

گفت عبدالمطلب كاين دم كجاست اى عَليمُ السِّر نشان ده راه راست

نشان خواستن عبدلمطلّب از موضع محمد عليه الصلوة والسلام

*** 606

از درون كعبه آوازش رسيدگفت اى جوينده آن طفل رشيد

در فلان وادى است زير آن درخت پس روان شد زود پير نيكبخت

در ركاب او اميران قريش زآنكه جدش بود ز اعيان قريش

تا به پشت آدم آسلافش همه مهتران بزم و رزم و مَلحَمه

اين نسَب خود پوست او را بوده است كز شهنشاهان مِه پالوده است

مغز او خود از نسب دور است و پاك نيست جنسش از سَمك كس تا سِماك

نور حق را كس نجويد زاد وبودخلعت حق را چه حاجت تار و پود

كمترين خلعت كه بدهد در ثواب بر فزايد بر طراز آفتاب

لطف حق و قهر را همه كس داند و همه از قهر

حق گريزانند و به لطف حق در آويزان ...

*** 751

گفت درويشى به درويشى كه توچون بديدى حضرت حق را بگو

گفت بى چون ديدم اما بهر قال باز گويم مختصر آن را مثال

ديدمش سوى چپ او آذرى سوى دست راست جوى كوثَرى

سوى چپش بس جهان سوز آتشى سوى دست راستش جوىِ خوشى

سوى آن آتش گروهى برده دست بهر آن كوثر گروهى شاد و مست

ليك لِعبِ باژگونه بود سخت پيش پاى هر شَقى و نيكبخت

هر كه در آتش همى رفت و شرراز ميان آب بر مى كرد سر

ص: 152

ص: 153

هر كه سوى آب مى رفت از ميان او در آتش يافت مى شد در زمان

هر كه سوى راست شد و آب زلال سر ز آتش بر زد از سوى شمال

وآنكه شد سوى شمال آتشين سر برون مى كرد از سوى يمين

كم كسى بر سِرّ اين مُضمَر زدى لاجرم كم كس در آن آتش شدى

جز كسى كه بر سرش اقبال ريخت كاو رها كرد آب و در آتش گريخت

كرده ذوق نقد را معبود خلق لاجرم زين لِعب مغبون بود خلق

جَوق جَوق وصف وصف ازحرص وشتاب مُحتَرِز ز آتش گريزان سوى آب

لاجرم ز آتش برآوردند سراعتبار الاعتبار اى بى خبر

بانگ مى زد آتش اى گيجان گول من نى ام آتش منم چشمه قبول

چشم بندى كرده اند اى بى نظردر من آى و هيچ مگريز از شرر

اى خليل اينجا شرار و دود نيست جز كه سِحر و خُدعه نمرود نيست

چون خليل حق اگر فرزنه اى آتش آب تُست و تو پروانه اى

جان پروانه همى دارد نِدى كاى دريغا صد هزارم پَر بُدى

تا همى سوزيد ز آتش بى امان كورى چشم و دل نامحرمان

بر من آرد رحم جاهل از خرى من بر او رحم آرم از بينش وَرى

خاصّه اين آتش كه جان آبهاست كار پروانه بعكسِ كارِ ماست

او ببيند نور و در نارى روددل ببيند نار و در نورى شود

اين چنين لِعب آمد از ربّ جليل تا ببينى كيست از آل خليل

آتشى از شكل آبى داده اندواندر آتش چشمه اى بگشاده اند

ساحرى صَحنِ بِرِنجى را به فَن صحن پُر كِر مى كند در انجمن

خانه را او پر ز كژدمها نموداز دم سِحر و خود آن كژدم نبود

چونكه جادو مى نمايد صد چنين چون بُوَد دستان جادو آفرين

لاجرم از سِحر يزدان قَرن قَرن اندر افتادند چون زن زير پَهن

ص: 154

ساحرانشان بنده بودند و غلام اندر افتادند چون صَعوه به دام

هين بخوان قرآن ببين سحرِ حلال سرنگونى مكرهاى كَالجِبال

من نى ام فرعون كآيم سوى نيل سوى آتش مى روم من چون خليل

نيست آتش هست آن مآء مَعين و آن دگر از مَكر آب آتشين

بس نكو گفت آن رسول خوش جِوازذرّه اى عقلت به از صوم و نماز

زآنكه عقلت جوهر است اين دو عرض اين دو در تكميل آن شد مَفتَرض

تا جلا باشد مر آن آيينه راكه صفا آيد ز طاعت سينه را

ليك گر آيينه از بُن فاسد است صيقل او را دير باز آرد به دست

وآن گُزين آيينه كه خوش مَغرِس است اندكى صيقل گرى آن را بس است

رفتن با يزيد به طرف كعبه و ملاقات پيرمردى

و گفتن او كه گرد من طواف كن

*** 117

چون شوى دور از حضور اولياءدر حقيقت گشته اى دور از خدا

تا توانى زاوليا رو بر متاب جهد كن واللَّه اعلم بالصواب

سوى كعبه شيخ امت با يزيداز براى حج و عمره مى دويد

او به هر شهرى كه رفتى از نخست مر عزيزان را بكردى باز جست

گرد مى گشتى كه اندر شهر كيست كو، بر اركان بصيرت متّكيس

گفت حق اندر سفر هر جا روى بايد اول طالب مردى شوى

با يزيد اندر سفر جستى بسى تا بيابد خضر وقت خود كسى

ديد پيرى، با قدى همچون هلال ديد در وى فرّ و گفتار رجال

ديده نابينا و دل چون آفتاب همچو پيلى، ديده هندستان بخواب

با يزيد او را چو از اقطاب يافت مسكنت بنمود و در خدمت شتافت

پيش او بنشست و مى پرسيد حال يافتش درويش و هم صاحب عيال

گفت، عزم تو كجا اى با يزيدرخت غربت را كجا خواهى كشيد

گفت، قصد كعبه دارم از وله گفت، هين با خود چه دارى زاد ره

گفت، دارم از درم نقره، دويست نك به بستن، سخت بر گوشه رويست

گفت، طوفى كن بگردم هفت باروين نكوتر از طواف حج شمار

وان درمها پيش من نه، اى جوادوانكه حج كردى و حاصل شد مراد

عمره كردى، عمر باقى يافتى صاف گشتى، بر صفا بشتافتى

حق آن حقى كه جانت ديده است كه مرا بيت خود بگزيده است

كعبه را يك بار بيتى گفت يارگفت، يا عبدى، مرا هفتاد بار

ص: 155

ص: 156

با يزيد آن نكته ها را هوش داشت همچو زرين حلقه اش در گوش داشت

آمد از وى با يزيد اندر مزيدمنتهى در منتهى آخر رسيد

مسجد ضرار ساختن منافقان

*** 129

يك مثال ديگر اندر كژ روى شايد ار از نقل قرآن بشنوى

اين چنين كژ بازى در جفت و طاق با نبى مى باختند اهل نفاق

كز براى عز دين احمدى مسجدى سازيم و بود آن مرتدى

فرش و سقف و قبله اش آراستندليك تفريق جماعت خواستند

نزد پيغمبر به لابه آمدندهمچو اشتر پيش او زانو زدند

كاى رسول حق براى محسنى سوى آن مسجد قدم رنجه كنى

تا مبارك گردد از اقدام توتا قيامت تازه بادا نام تو

مسجد روز گل است و روز ابرمسجد روز ضرورت، وقت فقر

تا غريبى يابد آنجا خير وجاتا فراوان گردد اين خدمت سرا

اى دريغا كان سخن از دل بدى تا مراد آن نفر حاصل شدى

بر رسول حق، فسونها خواندندرخش دستان و جهل مى راندند

چاپلوسى و فسونها خواندندنزل خدمت سوى حضرت راندند

آن رسول مهربان رحم كيش جز تبسم، جز بلى، ناآورد پيش

شكرهاى آن جماعت ياد كرددر اجابت قاصدان را شاد كرد

مى نمود آن مكر ايشان پيش اويك به يك زانسان كه اندر شير، مو

موى را ناديده مى كرد آن لطيف شير را شاباش مى گفت آن ظريف

چون بران شد تا روان گردد رسول غيرت حق بانگ زد مشنو ز غول

كاين خبيثان مكر و حيلت كرده اندجمله مقلوب است آنچه آورده اند

ص: 157

قصد ايشان جز سيه روى نبودخير دين كى جست ترسا و يهود

مسجدى بر جسر دوزخ ساختندبا خدا نرد دغل مى باختند

قصدشان، تفريق اصحاب رسوفضل حق را كى شناسد هر فضول

تا جهودى را ز شام اينجا كشندكه به وعظ او جهودان سرخوشند

گفت پيغمبر كه آرى ليك مابر سر راهيم و بر عزم غزا

زين سفر چون بازگردم، ناگهان سوى آن مسجد روان گردم، روان

دفع شان كرد و به سوى غزو تاخت با دغايان از دغا نردى بباخت

چون بيامد از غزا، باز آمدندطالب آن وعده ماضى شدند

گفت حقش كاى پيمبر فاش گوغدر را، ور جنگ باشد، باش، بگو

گفت، اى قوم دغل خاموش كنيدتا نگويم رازهاتان، تن زيند

گفتتان بس بد درون و دشمنيدمن نخواهم آمد، از من بگذريد

چون نشانى چند از اسرارشان در بيان آورد، بد شد كارشان

قاصدان زو بازگشتند آن زمان حاش للَّه، حاش للَّه دم زنان

هر منافق، مصحفى زير بغل سوى پيغمبر بياورد از دغل

بهر سوگندان كه ايمان جنتيست زانكه سوگندان كژان را سنتيست

چون ندارد مرد كژ، در دين وفاهر زمانى، بشكند سوگند را

گفت پيغمبر كه، سوگند شماراست گيرم يا كه سوگند خدا

باز سوگند دگر، خوردند قوم مصحف اندر دست و بر لب مهر صوم

كه به حق اين كلام پاك و راست كين بناى مسجد از بهر خداست

اندرينجا، هيچ مكر و حيله نيست قصد ما زان صدق و ذكر يارب است

گفت پيغمبر كه آواز خدامى رسد در گوش من همچون صدا

مهر بر گوش شما بنهاد حق تا به آواز خدا نار و سب

نك صريح آواز حق مى آيدم همچو صاف از درد مى پالايدم

ص: 158

چو ز نور وحى در مى ماندندباز نو سوگندها مى خواندند

چون خدا سوگند را خوانده سپركهى نهد اسپر ز كف پيكارگر

باز پيغمبر، به تكذيب صريح قد كذبتم گفت يا ايشان فصيح

چون پديد آمد كه آن مسجد نبودخانه حيلت بُد و دام جهود

پس نبى فرمود كان را بركنيدمطرحه خاشاك و خاكستر كنيد

صاحب مسجد، چو مسجد قلب بوددآنها بر دام ريزى، نيست جود

گوشت كاندر شست تو ماهى رياست آن چنان لقمه، نه بخشش، نه سخاست

مسجد اهل قبا كان بد جمادآنچه كفو او بند، راهش نداد

پس حقايق را كه اصل اصلهاست وآنكه آنجا فرقها و فصلهاست

نه حياتش چون حيات او بودنه مماتش چون ممات او بود

برمحك زن كار خود، اى مرد كارتا نسازى مسجد اهل ضرار

بس، بران مسجد كنان تسخر زوى چون نظر كردى، تو خود زايشان بدى

اللَّه گفتن نيازمند عين لبّيك خداست

*** 159

آن يكى، اللَّه مى گفتى شبى تا كه شيرين گردد از ذكرش لبى

گفت شيطانش، خموش اى سخت روچند گوى آخر، اى بسيار گو

اين همه اللَّه گوى از عتوخود يكى اللَّه را لبّيك گو

مى نيايد يك جواب از پيش تخت چند اللَّه مى زنى با روى سخت

او شكسته دل شد و بنهاد سرديد در خواب او خضر را در حَضَر

گفت، همين از ذكر چون وامانده چون پشيمانى ازان كش خوانده

گفت، لبّيكم نمى آيد جواب زان همى ترسم كه باشم ردّ باب

ص: 159

گفت خضرش كه خدا گفت اين بمن كه برو با او بگو، اى ممتحن

گفت آن اللَّه تو لبيك ماست وان نياز و سوز و دردت پيك ماست

نى تو را در كار من آورده ام نى كه من مشغول ذكرت كرده ام

حيلها و چاره جوئيهاى توجذب ما بود و كشاد اين پاى تو

ترس و عشق تو كمند لطف ماست زير هر يارب تو لبّيكهاست

جان جاهل، زين دعا جز دور نيست زانكه يارب گفتنش دستور نيست

بر دهان و بر دلش قفل است و بندتا ننالد با خدا وقت گزند

*** 362

زانكه ترك تن بود اصل نمازترك خويش و ترك فرزند از نياز

از خليل آموز، قربان كن ولدتن بنه بر آتش نمرود رد

كعبه

*** 742

هر كه را خواهى تو در كعبه بجوتا برآيد در زمان پيش تو او

صورتى كو فاخر و عالى بوداو ز بيت اللَّه كى خالى بود

او بود حاضرمنزّه از رتاج باقى مردم براى احتياج

فضيلت اهل اللَّه

*** 743

كعبه هر چندان كه خانه برّ اوست خلقت من نيز خانه سِرّ اوست

ص: 160

كعبه را يكبار بيتى گفت يارگفت يا عبدى مرا هفتاد بار

كعبه هر شخص جداگانه

*** 743

كعبه جبرئيل و جانها سدره كعبه عبدالبطن شد سفره

قبله عارف بود نور وصال قبله عقل مفلسف شد خيال

قبله زاهد بود فيض نظرقبله طامع بود هميان زر

قبله عاشق حق آمد، اى پسرقبله باطل بليس است اى پدر

قبله فرعون دنيا سر به سرقبله خربنده چه بود، كون خر

قبله ظاهر پرستان روى زن قبله باطن نشينان ذوالمنن

موجب اغراز كعبه

*** 743

كعبه را كش هر زمان عزى فزودآن زاخلاصات ابراهيم بود

ص: 161

ص: 162

ص: 163

بى دهان نوشند شربتهاى زجان بى قدم سوى قِدَم دايم روان

بى سِلاحى گردن خصمان زنندبى لَهَب صد نار در هر جان زنند

بى فَرس بر فارسان تازند سخت اشقيا را بى غرض بخشند بخت

بى پَر و بالند پرّان سوى قاف بى سر و بى پا همه اندر طواف

از خدا دارند نَهَ از خود طَوف رادر چنان امنى نيابى خَوف را

*** 292

چون خليلند آن نَفر، شد دود و ناربر همه ريحان و باغ و سبزه زار

عين آتش گلشن و ريحانشان قعر دوزخ حورى و رضوانشان

رَو خليلى شَو كه تا نار بلاسوى اين خوانت زَند دايم صَلا

انبيا را ز آن فزونست اين عَناكاين عَنا بختست و شاهى و كيا

*** 340

تا به سوى كعبه جانها خَفيرگردد اين نظم لطيف دل پذير

كعبه جانها ملاقات خداست آنچنان كعبه درون اولياست

پس ترا در جان سفر بايد كه تارو نمايد آنچنان كعبه ترا

بس درازست اين سفر كوتَه كُنم سوى منزل بى حجابى ره كُنم

حاجيان عشق را كعبه خداست آنكه اين ره را گشايد پيشواست

پيشوايى اين بود كز تو روان گردد از گرداب تن چون جو روان

نقدِ خود كُلّى بيابد زين طلب گرددش حاصل در آن ره وصل ربّ

هر كه گردد واسطه اين خير راسهل گرداند سوى حج سَير را

پس ثواب اين شود عايد بدوفهم اين سِرّ كُن ز جان و دل نكو

اين چنين خيرى نيامد در جهان از كسى اندر زمين و آسمان

ص: 164

چون جزا بر قَدر خيرست، اى پسرهر كه خَيّرتر جزايش بيشتر

چون زنانى مَى برد طالب ثواب بين زجانى چى بَرَد، آن را بياب

آنكه نانى مى دهد چون در جزامى رسد وى را ز يزدان خيرها

وآنكه او قوتى دهد از خوان جان تا شوند ارواحِ فانى جاودان

كُن قياس و نيك بنگر كه خداتا چها بخشد ورا اندر جزا

نان كجا و جان كجا، هين فرق كُن جان بود چون بحر و تن همچون سُفُن

زين عطا تا آن عطا فرقيست ژرف اجر جان نسبت به نان باشد شگرف

*** 464

از عَدَم جو، هين، مراد خويش راكاو توانگر مى كند درويش را

رو، عدم را قبله ساز، اى كعبه جوتا نمايد بى حجابى كعبه رو

خود عدم كعبه ست و قبله سوى اوست در چنان كعبه كسى كى قبله جوست

نى كه در كعبه نماز آسان بُودزآنكه در وى قبله ات يكسان بُود

خدّ و پيشانى و لبها و ذَقَن جمله جاى بوسه دان در مرد و زن

جان كعبه مرد حق باشد يقين كعبه جان را به چشم جان ببين

گر چه تن با قامت و قيمت شودكى روا خوبى و لطف جان بُود

بلكه از جانست تن را آن جمال وَرنه بى جان تن بُوَد كم از سُفال

از سفالى نَبوَدَت نفرت چنان كه زمُرده آيدت اندر جهان

پس بود آن حُسن از جانى نى ز تن مى رسد از جان نهان در مرد و زن

پس برو جان را بجو، جان را پرست زآنكه جان بر قصر آن منزل درست

چونكه از جان بگذرى، جانان بوددَردِ دل را بعد از آن درمان بُود

جان كعبه چون يقين مرد خداست كژ نيايد از وى الّا جمله راست

فعل و قول اوست از حق نى ازوآلت محضست اندر دست هو

ص: 165

سر بسر قبله ست و كعبه ذات اوبد مبين او را چو حق كردش نكو

كعبه از آن رو شد عزيز اندر جهان كه بنايش كرد مرد راه دان

ساخت ابراهيم آن را با صفااز براى امتان مصطفا

تا كه گردد مؤمنان را قبله آن سوى آن باشد نماز و سجده شان

چون از او شد كعبه در عالم عزيزهمچو جان اندر بنى آدم عزيز

او چسان باشد، عجب، ياربّ، چسان چون ازو شد كعبه قبله مومنان

باشد او باقى چو جان و كعبه جسم باشد او همچون مُسَمّى كعبه اسم

شرح حال او نگنجد در زبان غير حق نشناسد او را كس عيان

هر كس او را كى تواند قبله كرداين نصيب او بود كِش هست درد

درد عشق حق نه درد آب و نان كاو نخواهد غير حقّ را در جهان

پرده سوز راه حق دردست و بس اندرين ره درد در خوردست و بس

هر كه بى دردست او افسرده است گر چه زنده مى نمايد، مرده است

همچو دنيا پرده خالق بودپرده كى از حُسن حق آگه شود

آنكه او طالب بود ديدار اومى نخواهد غير آن دلدار را

جمله «لا» باشند و «الا» حق دروزو نمايد در جهان بى پرده رو

جز خدا در وى نباشد هيچ چيزاز بد و نيك و از خوار و عزيز

ما سِوَى اللَّه چون نماند، اللَّه بُودبنده چون از خود فنا شد، شه شود

چون مقام اينجا رسد جوينده رابيند اندر گفت او گوينده را

جمله اسما از مُسمّاها جداست گرچه در روى زمين و بر سماست

اسم هر چيزى نباشد عين آن نام نان باشد جدا از عين نان

كل اشيا همچنين از نيك و بددو بُوَند اسم و مسمّى در عدد

كيك اسمايى خدا نبود چنان يك بود اسم و مسمّى بى گمان

حق تعالى نيست از اسما جداهست اندر اسم پيدا، اى فتى

ص: 166

آنچنانكه مغز معنى در سخن پُر بود مانند كالا در سُفُن

معنى هر آيتى در لفظ آن هست پُر همچون كه اندر جسم، جان

پيش آنكس كاو در آن حاذق بودكى زآيت معنيش پنهان شود

خواند آيت را به معنى بى ملال چون بر او كشفست معنى با كمال

آنكه معنى را نداند او زحرف ماند از مظروف غافل حبس ظرف

ص: 167

ص: 168

ص: 169

ص: 170

ص: 171

بر آر اى بحر بى پايان ز جود بيكران موجى كه خلقى تشنه لب مردند بر اطراف ساحلها

*** 72

شرف كعبه بود كوى تو رازادها اللَّه تعالى شرفا

زائر كوى تو از كعبه گذشت سر كوى تو كجا كعبه كجا

ساخت همچون مه نو تا شده پيرميل ابروى توام پشت دوتا

سر من غرقه به خون افتادست تا فتادست ز تيغ تو جدا

بى تو با جان دگرم باقى نيست جان اگر رفت تو را باد بقا

هر كجا درد دوا نيز بودچو تو بى درد فتادى چه دوا

*** 83

ساقى به جدل حل نشود مسئله مامى ده كه ز حد مى گذرد مشغله ما

در راه طلب باديه كعبه چه باشدصد باديه كعبه و يك مرحله ما

در راه درآيند همه هرزه درايان گر بانگ ورائى رسد از قافله ما

پشمينه سياه از سبب زلف تو كرديم در خرقه به زلف تو رسد سلسله ما

زد از دل ما شعله بر اوج فلك آتش شد نورده شمع فلك مشعله ما

ما را گله از خوى تو اين است كه هر چندكرديم گله گوش نكردى گله ما

جامى مطلب دولت وصلش كه برونست تحصيل چنين منزلت از حوصله ما

*** 94

به كعبه گرانماى جمال خود ما راز خون ديده كنم لعل ريگ بطحا را

به دور حسن تو از مهرء وفا پرداخت شعبد فلك اين حقهاى مينا را

ص: 172

اى در هواى مهر تو ذرات كائنات واقف نه از كماهى ذات تو هيچ ذات

شد چشم عقل خيره چو در مبداء ازل حسنت نمود جلوه در آئينه صفات

هر خشتى از كنشت شود كعبه دگرگر پرتو جمال تو افتد بسومنات

هر جا كه تافت پرتو انوار عزتت عزّى نديد عزّى و قدرى نديد لات

در بحر كبرياى تو آن كس كه شد فناچون خضر برده راه به سرچشمه حيات

هر كس به كعبه طلبت رو هد نخست ازكل كائنات كند قطع التغات

جامى ببخش جامى لب تشنه را به لطف زان باده كز كدورت حبلش دهد نجات

*** 105

اى صفات تو نهان در تتق وحدت ذات جلوه گر ذات تو از پرده اسماء و صفات

ما گرفتار جهت از تو نشان چون يابيم اى سراپرده اجلال تو بيرون ز جهات

از نداى تو در افتاد صداى بحرم خواست صد نعره لبيك ز اهل عرفات

ما نداريم مشامى كه توانيم شنيدور نه هر دم وزد از گلشن وصلت نفحات

مذهب عشق كجا چاشنى عشق كجاآن يكى ملح اجاج آمد و اين عذب فرات

با وفائى تو درآميخت چنان آب و گلم كه دمد بعد وفات از گل من بوى وفات

مرد جامى به سر تربت او بنويسيدهذه روضة من حلّ به العشق فمات

*** 112

بهر كس دارد آن چشم التفاتى به حال ما چرا بى التفاتست

به راه كعبه وصلت دو چشمم يكى چون دجله و ديگر فُراتست

*** 120

تير تو آمد فرو سينه بسى تنگ بوددل بعدم رو نهاد جاى به پيكان گذاشت

كعبه رو را كشيد جذبه خاك درت راحله وز او را زير مغيلان گذاشت

*** 149

اى درت كعبه ارباب نجات قبلتى وجهك فى كل صلات

بر سر كوئى تو ناكرده وقوف حاجيان را چه وقوف از عرفات

رفته آوازه قند تو به مصركوزه خود زده بر سنگ نبات

غم عشاق تو آخر نشودانزل اللَّه عليهم بركات

گر عبارت كند از ميم دهانت آيد از چشمه ميم آب حيات

مى كشى هر طرف آن حلقه زلف بس كن اى باد صبا زين حركات

جامى از درد تو جان داد و نگفت فهو ممّن كتم العشق فمات

*** 154

مرا چو قبله نگردد بعيد گه رويت ز عيد گه كنم آهنگ كعبه كويت

تو عيد خلقى و قربانت آنكه مردم راكشد به غمزه خونريز چشم جادويت

اگر چه نيست درين عيد رسم مه ديدن نمى رود ز ضميرم خيال ابرويت

گذشتم از هوس كعبه و طواف حرم همين بسست مرا حج كه بگذرم سويت

ز تاب هجر تو مى سوختم بحمداللَّه كه سايه بر سرم انداخت سرو دلجويت

به ضبط مملكت دلبرى گشادى دست دعاى خسته دلان باد حرز بازويت

بردن خرام و مترس از گزند كنه هر سوهزار بنده چو جامى بود دعا گويت

*** 159

عشقت كه بود كعبه ارباب سلامت ريگ حرمش نيست به جز سنگ ملامت

شهرى كه نه جاى تو درو خانه نگيرم در باديه كس را نبود جاى اقامت

*** 159

از آتش دل سر به فلك بُرده علم بين بر خاك شهيد غمت اينست علامت

ذوقى رسد از نامه او روز فراقم گر نامه طاعت نرسد روز قيامت

ناجسته دهد پير مغان باده برندان با معتقدان مى كند اظهار كرامت

گر وقت نمازى گذرى سوى مؤذن قد قامت او پست شود زان قد و قامت

هر نقش كه جامى نه بسوداى خطت بست شست آنهمه چشم ترش از اشك ندامت

نقاش ازل كان خط مشكين رقم اوست يارب چه رقمهاى عجب در قلم اوست

خاك قدم دوست شدم نيست كسى رااين عيش كه امروز مرا در قدم اوست

بيرون بود از سلسله اهل ارادت هر دل كه نه در طُرّه پرپيچ و خم اوست

تن گر چه به صد مرحله دورست ز كعبه جان طوف كنان گرد حريم حرم اوست

آن از كرمش بود كه ميخانه بنا كردميخوارى ما نيز بنا كردم اوست

جامى دم توحيد زنى نى همه وقتى خوشوقت حريفى كه شناساى دم اوست

آواز خوشش بر صفت وحدت خويش است با كثرت اطوار كه در زير و بم اوست

*** 160

نيست مشتاق كعبه صوفى شهرسخن كعبه گر نه در ره گفت

دوش جامى حديث زلف درخت ز اول شام تا سحرگه گفت

*** 160

خضر سرچشمه او مى طلبى خير بجوى آن خط سبز و لب لعل كه گر مست آنست

جامى از خاك خراسان چه كنى قصد حجازچون تو را كعبه مقصود به تركستانست

*** 179

لبم از خاكپات مى گويدتشنه ز آب يات مى گويد

هر كه محراب ابروان تو ديدعجلوا با لصلات مى گويد

عقده زلف پيچ پيچ تو راخرد از مشكلات مى گويد

زائر كعبه را مقيم درت كافر سومنات مى گويد

زاهد از درد خويش مى نازدصوفى از واردات مى گويد

مست عشق تو درد و دارو راحيله و ترهات مى گويد

جامى از ترهات بسته دهان سخن از طرّه هات مى گويد

*** 230

خاك كه زير پاى خود ان سر بسپردصد جان بها ستاند اگر پاى بفشرد

مشتاق كعبه را ز بساط حرير به ريگ حرم كه در ته پهلو بگسترد

*** 235

گر چه پيش تو مرا هيچ ره و روى نماندروى من جز پى اقبال تو هر سوى نماند

خانه بود بكوى طرب از وصل توام شد خراب از غمت آن خانه و آن كوى نماند

بسكه از موى ميان تو جدا موئيدم تنم از مويه چو موئى شد و آن روى نماند

چونكه چشمم ز خيال رخت آبادان بودتا تو رفتى ز نظر آب در اين جوى نماند

به نماز در تو اى كعبه مقصود جمال كه درين ره دگرم تاب تك و پوى نماند

ص: 173

ص: 174

ص: 175

ص: 176

پير گشتم من بد روز و ولى در دل من جز تمناى جوانان نكو روى نماند

*** 242

آن مه به جانب سفر آهنگ مى كندصحرا و شهر بر دل ما تنگ مى كند

اى نامه بر به مجلس او نام من مبركز گفت و گوى نام منش ننگ مى كند

شرح كمال شوق همين بس كه چشممن عنوان اين صحيفه به خون رنگ مى كند

عاشق فشاند جان به ره كعبه مرادزاهد نشسته پرسش فرسنگ مى كند

صد جنگ مى كشيم باميد يك صفاچون مى بريم نام صفا جنگ مى كند

نشنيده به سمع قبول ارچه محتسب منع سماع و بانگ دف و چنگ مى كند

جامى كند به سخت دلى يار را عتاب جام تنگ مجادله با سنگ مى كند

*** 323

ناديده رخت عمرى سوداى تو ورزيدم فارغ ز تو چون باشم اكنون كه رخت ديدم

تا ساخت مرا در دل مهر رخ تو منزل دل از همه بركندم مهر از همه ببريدم

هر جا كه به بزم مى برخاست نواى نى دمساز شدم بادى از شوق تو ناليدم

هر خار غمى كز دل خواهم كشم اى گلرخ زان خار كنم سوزن كز خاك ورت چيدم

از ضعف شدم موى نگذشت دمى بر من كز آتش عشق تو بر خويش نپيچيدم

تو كعبه مقصودى عيبى نبود بر من گر رو به تو آوردم يا گرد تو گرديدم

ذوقى دگرست انبار اشعار تو را جامى هرگز ز نى كلكت اين زمزمه نشنيدم

*** 350

ريز خون ما به گرد كعبه كويت كه نيست جز به خون دردمندان تشنه ريگ اين حرم

ص: 177

روى اگر نپسنديم سودن به پشت پاى خويش فرش كن چشم مرا بهر خدا زير قدم

*** 365

كى بود يارب كه رو در يثرب و بطحا كنم گه به مكه منزل و گه در مدينه جا كنم

بر كنار زمزم از دل بركشم يك زمزمه گز دو چشم خونفشان آن چشمه را دريا كنم

صد هزاران وى درين سو دلبرا امروز شدنيست صبرم بعد ازين كامروز را فردا كنم

يا رسول اللَّه به سوى خود مرا راهى نماى تا زفرق سر قدم سازم ز ديده پا كنم

آرزوى جنت الماوا برون كردم ز دل جنتم اين بس كه بر خاك درت ماوا كنم

خواهم از سوداى پابوست نهم سر در جهان يا به پايت سر نهم يا سر درين سودا كنم

هر دم از شوق تو معذورم اگر هر لحظه جامى آسا نامه شوقى دگر انشا كنم

*** 414

اى پير گشته بهر جوانان ز ره مردموى سفيد در پى زلف سيه مرو

بنگر مه شباب خود اندر محاق شيب زين پيش در نظاره روى چو مه مرو

دنبال قد فراخته طفلان بى گناه با قامت خميده زبار گنه مرو

فكر حساب هر كجى و راستى بكن پيش بتان راست قد كج كله مرو

دل پر هوس مزاحمت اهل دل مكن بتخانه زير خرقه سوى خانقه مرو

خواهى به صورت كعبه تحقيق ره برى پى بر پى مقلد گم كرده ره مرو

دام حيات جز پى صيد كمال نيست صيدى نكرده جامى ازين دامگه مرو

*** 12

حبذا قصرى كه ايوانش ز كيوان برتر است قبه والاى او بالاى چرخ اخضر است

كعبه از سنگست و هر سنگى كه در بنياد اوست كعبه آسا مقبلان را قبله گاه ديگر است

*** 85

يارب مدينه است اين حرم كز خاكش آيد بوى جان يا ساحت باغ ارم يا عرصه روض الجنان

كعبه

*** 239

به كعبه رفتم وز آنجا هواى كوى تو كردم جمال كعبه تماشا به ياد روى تو كردم

شعار كعبه چو ديدم سياه دست تمنى دراز جانب شعر سياه موى تو كردم

چو حلقه در كعبه به صد نياز گرفتم دعاى حلقه گيسوى مشكبوى تو كردم

نهاده خلق حرم سوى كعبه روى عبادت من از ميان همه روى دل به سوى تو كردم

مرا به هيچ مقامى نبود غير تو كامى طواف و سعى كه كردم به جستجوى تو كردم

به مواقف عرفات ايستاده خلق دعاخوان من از دعا خود بسته گفتگوى تو كردم

فتاده اهل منى در پى منى و مقاصدچو جامى از همه فارغ من آرزوى تو كردم

ص: 178

ص: 179

ص: 180

ص: 181

گفت قصد كعبه دارم از پكه گفت هين با خود چه دارى زادره

گفت دارم از درم نقره دويست تنگ بسته سخت بر گوشه رديست

گفت طوفى كن بگردم هفت باروان نكوتر از طواف حج شمار

وان درمها پيش من نه اى جواددانكه حج كردى و حاصل شد مراد

عمره كردى عمر باقى يافتى صاف گشتى بر صفا بشتافتى

حق آن جانى كه جانت ديده است كه مرا بر بيت خود بگزيده است

كعبه هر چندى كه خانه بر اوست اين دل من نيز خانه سر اوست

تا بكرد آن خانه را دروى نرفت اندر اين خانه بجز آن حى نرفت

چون مرا ديدى خدا را ديده اى گرد كعبه صدق برگرديده اى

خدمت من طاعت و حمد خداست تا نپندارى كه حق از من جداست

چشم نيكو باز كن بر من نگرتا ببينى نور حق اندر بشر

*** 53

كعبه جبريل جانها سدره اى كعبه عبدالبطون شد سفره اى

قبله عارف بود نور وصال قبله عقل مفلسف شد خيال

كعبه مردان حق اعمال نيك قبله نا اهل جهل مرده ريگ

قبله طالب بود حس و خيال قبله اهل هوا كفر و ضلال

قبله زاهد بود فيض نظرقبله طامع بود هميان زر

قبله صورت پرستان چوب و سنگ قبله معنى وران صبر و درنگ

قبله ظاهرپرستان روى زن قبله باطن نشينان ذوامنن

*** 219

استن حنانه از هجر رسول ناله مى زد همچو ارباب عقول

ص: 182

در ميان مجلس وعظ آن چنان كز وى آگه شد همه پير و جوان

ناله و فرياد مى زد آن ستون چون كسى كه دور ماند از رهنمون

در تحير مانده اصحاب رسول كز چه مى نالد ستون باعرض وطول

گفت پيغمبر چه نالى اى ستون؟گفت جانم از فراقت گشت خون

مسندت من بودم از من تاختى بر سر منبر تو مسند ساختى

گفت مى خواهى ز تو نخلى كنندشرقى و غربى ز تو ميوه چينند؟

يا در آن عالم حقت سروى كندتاتر و تازه بمانى تا ابد؟

گفت آن خواهم كه دايم شد بقاش بشنو اى غافل كم از چوبى مباش

تا بدانى هر كه را يزدان بخوانداز همه كار جهان بيكار ماند

هر كه را باشد ز يزدان كار و باريافت آنجا بار و بيرون شد ز كار

ملك دنيا تن پرستان را حلال ما غلام ملك عشق بيزوال

عامل عشق است معزولش مكن جز به عشق خويش مشغولش مكن

منصبى كانم ز رؤيت محجب است عين معزوليست نامش منصب است

ص: 183